بنا به تعریف قانون تجارت، سهم قطعه‌ای از سرمایه شرکت است. سرمایه ی شرکت های سهامی خاص یا سهامی عام، به قسمت‌های مساوی تقسیم میشود که به هریک از این قسمت‌ها یک ( سهم یا سهام ) گفته میشود. اساسی‌ترین فرق بین یک شرکت سهامی خاص با سهامی عام، این است که همه می‌توانند سهم شرکت‌های عام را خرید و فروش کنند ولی مالکیت شرکت‌های سهامی خاص در مالکیت عده‌ای خاص است. شرکت‌ها برای جذب سرمایه برای پیشبرد و توسعه فعالیت‌ها و تعریف پروژه‌های جدید، سهام‌شان را عرضه می‌کنند.
با خرید هر سهم از یک شرکت، فرد به سهامدار آن شرکت تبدیل و در سود و زیان آن شرکت شریک میشود. سهامدار براساس حقی که در ازای خرید هر برگه سهم به او اعطا میشود، می‌تواند در مجمع عمومی شرکت که هر سال برای تصمیم‌گیری‌های کلی شرکت برگزار میشود، رای دهد و هر سهم یک حق رای را دارا می باشد.
اگر سرمایه شرکت‌های سهامی را به قسمت‌های برابر و مساوی تقسیم کنیم، هر قسمت برابر با یک سهم میشود. براساس ماده 29 قانون تجارت، ارزش اسمی هر سهم در شرکت‌های سهامی عام، 1000 ریال است. کاربرد ارزش اسمی سهم، برای به دست‌آوردن تعداد سهام شرکت‌ها است. اگر سرمایه شرکت‌های سهامی عام را بر عدد 1000 ریال تقسیم کنیم، تعداد سهام آن شرکت بدست می‌آید. مثلا اگر سرمایه یک شرکت 20.000.000 ریال (معادل دو میلیون تومان) باشد، تعداد سهام شرکت برابر است با:
عدد سهم 20000=20000000/1000
اوراق حقوق صاحبان سهام یکی از انواع اوراق بهادار موجود در بازارهای مالی است که می‌توان آن را به موارد سهام عادی، ممتاز، حق تقدم، جایزه، بی‌نام، با نام، نقدی و یا غیرنقدی تقسیم بندی کرد. به کلیت این مجموعه اوراق صاحبان سهام یا به اختصار سهام گفته میشود که در ادامه این مقاله به بررسی این موارد می‌پردازیم.
انواع سهام در بازار بورس ایران
سهام را می‌توان از جهات مختلفی تقسیم کرد. از نظر حقوق دارنده به دو دسته عادی و ممتاز تقسیم می شود.
سهام عادی و ممتاز
در دنیای بازارهای مالی، سهم از نظر حقوق دارنده سهام، به دو دسته ممتاز و عادی دسته‌بندی میشود. سهم عادی که در بورس تهران فقط از این نوع سهم معامله میشود، قسمتی از مالکیت شرکت است و تمام ریسک موجود در فعالیت اقتصادی شرکت را به میزان سهامی که سهامدار در اختیار دارد، شامل میشود. سهام ممتاز که در بازار مالی ایران و بورس تهران وجود ندارد نوعی سهم است که برخی ویژگی‌های اوراق قرضه و سهام عادی دارد. پیش از اینکه سود سهام عادی پرداخت شود، باید سود سهام ممتاز پرداخت شود. سود این نوع از سهم به طور ثابت پرداخت میشود و در مواردی که شرکت قادر به پرداخت سود سهام نباشد، سود اینگونه سهم به صورت انباشته در سال‌های بعد پرداخت میشود.
اگر در سال‌های پر رونق سود سهامداران عادی افزایش یابد، سود سهامداران ممتاز که قبلا گفتیم دارای نرخ سود ثابت هستند، تغییری نخواهد کرد. در زمان ورشکستگی یا انحلال شرکت، ابتدا بدهی‌های شرکت تسویه میشود و سپس باید حقوق صاحبان سهام ممتاز پرداخت شود. باقیمانده‌ی دارایی‌ها به سهامداران عادی تعلق خواهد گرفت.
سهام حق تقدم
سهام حق تقدم در واقع حاصل از افزایش سرمایه شرکت از طریق آورده نقدی سهامداران است.. (برای اطلاع بیشتر اینجا کلیک کنید)
سهام جایزه
سهام جایزه حاصل از افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها و یا سود انباشته است. به نسبت تعداد سهم تحت مالکیت سهامدار و درصد افزایش سرمایه شرکت، تعدادی سهام جایزه به فرد تعلق می‌گیرد و به همان نسبت از قیمت سهم کاسته می شود یعنی بعد از افزایش سرمایه کل دارایی سهامدار درآن سهم تغییری نمی کند. ( برای اطلاع بیشتر اینجا کلیک کنید)
سهام کنترلی یا مدیریتی
سهام کنترلی، به سهامی گفته میشود که دارنده آن حق رای کافی برای اعمال مدیریت در یک شرکت را داشته باشد، وی می‌تواند یک یا چند عضو هیئت مدیره را تعیین کند. حداقل میزان سهام کنترلی لازم بسته به تعداد هیئت مدیره هر شرکت و تعداد سهم هر شرکت دارد.
سهام نقدی و سهام غیرنقدی
سهام نقدی به سهامی اطلاق میشود که مبلغ آن به شکل نقدی پرداخت شده باشد و سهام غیرنقدی نیز سهامی است که قیمت آن در قالب آورده غیرنقدی شامل ساختمان، خودرو، ماشین آلات، لوازم اداری، مواد اولیه و نظایر آن تامین شده باشد. به عنوان مثال هرگاه برخی از موسسین در ابتدای تشکیل شرکت، آورده غیرنقدی همانند زمین، امتیاز یا کارخانه و… داشته باشند باید قبل از تشکیل مجمع عمومی موسسین سهام غیرنقدی به وسیله کارشناس رسمی وزارت دادگستری ارزیابی شده و نظریه کتبی آن کارشناس به مجمع عمومی ارائه شود. مجمع عمومی نمی‌تواند سهام غیر نقدی را بیش از آنکه گزارش کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی نشده، قبول کند.
سهام با نام و سهام بی نام
سهم از نظر صاحب سهام به دو نوع با نام و بی‌نام تقسیم میشود. اگر در برگه سهم نام کسی به عنوان صاحب سهام درج نشده باشد و یا این برگه در دفتر سهم شرکت به نام کسی ثبت نشده باشد، این سهم یک سهام بی‌نام است. اینگونه سهام در قانون تجارت، تابع قوانین در وجه اسناد حامل است. در واقع برای انتقال اعتبار این برگه سهم به فردی دیگر، سهامدار نیازی به انجام هیچ‌گونه تشریفات و قراردادی ندارد و ارزش سهام متعلق به کسی است که ورقه سهام را در اختیار دارد.
سهام با نام، سهامی است که نام مالک آن در برگه سهم یا در دفتر سهم شرکت ثبت شده باشد. انتقال این نوع از سهام باید طبق ماده 40 لایحه قانونی مصوب، در دفتر ثبت سهم شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضا کند.
انتشار سهام بی نام در ایران ممنوع است
ارزش گذاری سهام
اساسا پنج نوع ارزش در بازار سرمایه و سهام وجود دارد.
ارزش اسمی:
ارزشی است که در زمان تاسیس شرکت برای اوراق سهام منتشر شده تعیین میشود. این ارزش، ارزش واقعی نبوده و قیمتی است که در اساسنامه شرکت درج میشود. در بورس تهران ارزش اسمی هر برگه سهم عادی، 1000 ریال یا 100 تومان است. ارزش اسمی هر سهم شرکت از تقسیم سرمایه آن شرکت بر تعداد سهم آن بدست می‌آید.
ارزش دفتری:
برای هردارایی شرکت در ترازنامه شرکت، عددی به عنوان ارزش آن دارایی ثبت شده است. این عدد ارزش دفتری دارایی است. اساس تعیین ارزش دفتری سهم یک شرکت، ارزش دفتری دارایی‌های آن شرکت پس از کسر بدهی‌های آن شرکت است. به زبان دیگر، پس از کسر بدهی‌ها از دارایی‌های سهم حقوق صاحبان سهام بدست می آید که بعد از تقسیم حقوق صاحبان سهام بر تعداد سهام شرکت، ارزش دفتری سهم بدست می‌آید. در زمان تاسیس شرکت، عموما ارزش دفتری و اسمی باهم برابر هستند. ارزش دفتری هر سهم برپایه ارزش دارایی‌های ثبتی در ترازنامه است ولی ارزش بازار سهم بر اساس ارزیابی سرمایه‌گذاران از نحوه فعالیت شرکت است.
ارزش بازار:
قیمتی که بر اساس اصل عرضه و تقاضا در بازار برای هر سهم مشخص میشود را گویند. این ارزش همان قیمتی است که سهامداران در روزهای معاملاتی اقدام به خرید و فروش سهم بر اساس آن می‌کنند.
ارزش جایگزینی:
ارزش جایگزینی، ارزش یک سهم شرکت است با فرض اینکه یک شرکت دقیقا مانند همان شرکت در تاریخ محاسبه، ایجاد شود. اگر شرکت قصد فروش دارایی‌های خود را نداشته باشد، از ما به تفاوت ارزش جایگزینی با بهای تمام شده تاریخی، عایدی نداشته و سودی کسب نمی‌کند. اما چنانچه قصد فروش دارایی را داشته باشد، یک سود غیرعملیاتی کسب خواهد کرد. این سود به روند کلی و اصلی فعالیت شرکت ارتباط ندارد. براساس این روش، تمام هزینه‌های تاسیس و راه‌اندازی مجدد شرکت تا شرایط کنونی آن، برآورده شده و بر تعداد سهم منتشر شده تقسیم میشود.
ارزش ذاتی:
ارزش ذاتی سهم ارزش واقعی شرکت است که بر اساس خالص ارزش روز دارایی های شرکت و سود ها و جریان های نقدی که احتمال می رود در آینده بدست بیاورد محاسبه می شود.
- خالص ارزش روز دارایی ها:
این ارزش با استفاده از فرمول زیر محاسبه میشود:
- خالص ارزش روز دارایی ها:
- جریان های نقدی احتمالی
- نرخ رشد آتی احتمالی
- سود های آتی احتمالی
بهترین سهام ها
استراتژی‌های مختلفی برای انتخاب و یافتن بهترین سهم پیش‌روی سرمایه‌گذاران قرار دارد. برآیند سه تکنیک تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال و تابلوخوانی به همراه تحلیل روانشناسی بازار می‌تواند به انتخاب بهترین سهم (ها) در بازار منتهی شود. به صورت کلی، می‌توان یک سهم خوب را از طریق تحلیل بنیادی آن سهم انتخاب کرد و از طریق تابلوخوانی و تحلیل تکنیکال در زمان مناسب اقدام به خرید آن سهم کرد. می‌توان گفت یک شرکت، باید شرایط زیر را داشته باشد تا بتوان گفت سهم آن شرکت برای خرید ارزنده است:
- حجم معاملات و نقدشوندگی خوبی داشته باشد.
- سود باکیفیت داشته باشد و سود آن از محل فعالیت اصلی شرکت باشد.
- زیان انباشته نداشته باشد یا زیان آن رو به کاهش باشد.
- قیمت سهم پایین تر از ارزش ذاتی خودش باشد.
- نسبت P/E متعادلی داشته باشد.
- هزینه‌های مالی و عملیاتی معقولی نسبت به سود عملیاتی و درآمد عملیاتی‌اش دارد.
- طرح‌های توسعه‌ای خوبی برای آینده دارد.
- وابستگی کمی به واردات از خارج از کشور دارد.
- صادرات قابل توجهی دارد.
- بازار فروش متنوعی دارد.
حقوق صاحبان سهام
با خرید هربرگه سهم از یک شرکت، سهامدار در فعالیت‌ها، سود و زیان شرکت سهیم میشود. سهامدار اجازه ندارد که به واسطه سرمایه‌گذاری که در شرکت کرده و تعداد برگه سهمی که در مالکیت خود دارد، هرکاری که دلش خواست با یک شرکت یا دارایی‌های آن انجام دهد. بنابراین اگر شخص مالک 33 درصد از سهم شرکت باشد نمی‌تواند ادعا کند که مالک یک سوم آن شرکت است بلکه می‌تواند ادعا کند که یک سوم از سهم شرکت را در اختیار دارد . به همین ترتیب شخص نمی‌تواند با ادعای مالکیت درصدی از سهم شرکت، دارایی از شرکت را از آن خود کند. بعنی مثلا نمی‌تواند یکی از صندلی‌های شرکت را بردارد چراکه این صندلی متعلق به شرکت است نه سهامدار آن. این امر به طور کلی تحت عنوان “جدایی مالکیت و کنترل” شناخته میشود.
مالکیت سهم یک شرکت به سهامدار، حق رای در جلسات مجمع را می‌دهد و در صورت توزیع سود، می‌تواند آن را دریافت کند. همچنین این حق به سهامدار یک شرکت داده میشود که به موجب مالکیت برگه سهام، بتواند آن را بفروشد یا از طریق خرید برگه سهام دیگران سرمایه خود را در شرکت افزایش دهد. هرچه تعداد سهم تحت مالکیت یک سهامدار بیشتر باشد، قدرت رای او در در مجمع عمومی شرکت (که وظیفه تصمیم‌گیری‌های کلی شرکت از جمله انتخاب هیئت مدیره را دارد) بیشتر میشود. به گونه‌ای که دارنده اکثریت سهم یک شرکت با تعیین هیئت مدیره می‌تواند تصمیمات خود در شرکت پیاده کند.
تفاوت اوراق حقوق صاحبان سهام و اوراق قرضه (بدهی)
اوراق قرضه اساسا از چند جهت با سهام متفاوت است، سهام توسط شرکت‌ها عرضه میشود تا شرکت‌ها بتوانند کسب و کار خود را توسعه داده یا پروژه‌های جدید را پیش ببرند. اوراق قرضه نوعی از سرمایه‌گذاری است که شخص به یک نهاد پول قرض می‌دهد و طرف مقابل که پول را قرض کرده متعهد میشود تا وجه یا اعتبار مورد نظر را در بازه‌ی زمانی مشخص و با پرداخت سود دوره‌ای ثابت پرداخت نماید. اوراق قرضه یا اوراق بادرآمد ثابت، به منظور تامین مالی پروژه‌ها و فعالیت‌‌های دولتی و شهری انتشار می‌یابند. در واقع صاحبان اوراق قرضه طلبکار شرکت هستند و حق دریافت سرمایه اصلی خود را دارند.
در صورت ورشکستگی شرکت، طلبکاران نسبت به سایر ذینفعان اولویت قانونی دارند و در صورتی که شرکت مجبور به فروش دارایی‌های خود شود، اولویت پرداخت مطالبات با دارندگان اوراق قرضه است و در مقابل سهامداران در ردیف آخر پرداخت قرار دارند و غالبا در این موارد پولی دریافت نمی‌کنند. این یعنی سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه، کم‌ریسک‌تر از خرید سهام شرکت است.
چگونه می‌توان سهم یک شرکت را خرید
برای خرید سهم و ورود به بازار اوراق بهادار تهران (بورس) باید در ابتدا در سامانه سجام به آدرس ( اینجا کلیک کنید) و سپس در یکی از کارگزاری‌های موجود در بازار ثبت نام کنید. بعد از اینکه کد 10 رقمی از طرف سامانه سجام برای شما ارسال شد به مراکز مجاز احراز هویت، مراجعه کرده و یا بصورت غیر حضوری از طریق اپلیکیشن های معرفی شده در سایت سجام احراز هویت شوند و کد بورسی برای آن ها صادر شود. سپس در یکی از کارگزاری بورس ثبت نام کنند و اقدام به دریافت یوزر پسورد انلاین کنند که بتوانند در سامانه کارگزاری آنلاین سهام مورد نظر خود را خریداریی کنند.
