معرفی کامل موضوع حق تقدم در بازار بورس ایران

حق تقدم سهام یکی از مواردی است که بعد از افزایش سرمایه شرکت‌ها از محل آورده نقدی، سهامداران را درگیر خود می‌کند. همانطور که می دانید هنگامی که یک شرکت افزایش سرمایه می دهد، به نسبت درصد افزایش سرمایه تعداد سهام آن نیز افزایش پیدا می کند. به دلیل اینکه سهامداران در حفظ حقوق و منافع خود اولویت دارند، انتظار می‌رود بعد از افزایش سرمایه درصد مالکیت آن ها حفظ شود؛ به همین دلیل این حق برای سهامداران در نظر گرفته می شود که در صورت افزایش سرمایه از محل مطالبات یا آورده نقدی به آن ها سهام حق تقدم تعلق گیرد. به طور مثال اگر شرکتی 50% افزایش سرمایه از محل آورده نقدی انجام دهد، به ازای هر 2 سهم 1 حق تقدم به سهامداران تعلق می گیرد.

نحوه استفاده از حق تقدم

بعد از افزایش سرمایه و تقسیم سهام حق تقدم بین سهامداران، در یک بازه زمانی دو ماهه (مهلت پذیره نویسی) امکان معامله حق تقدم در بورس وجود دارد. سهام حق تقدم با نماد اصلی شرکت به انضمام یک "ح" در انتهای آن، به پرتفوی سهامداران فعلی شرکت اضافه می شود. به عنوان مثال حق تقدم نماد "کگل" تحت عنوان "کگلح" به دارایی سهامداران اضافه می شود. سهامداران می‌توانند یکی از دو کار زیر را با سهام حق تقدم خود انجام دهند:

• سهامدارانی که قصد شرکت در افزایش سرمایه را دارند، مبلغ اسمی را حق تقدم (معمولا 100 تومان) را پرداخت کرده و با ارائه مدارک لازم به شرکت، حق تقدم خود را به سهم تبدیل می کنند.
• کسانی که نمی‌خواهند در افزایش سرمایه شرکت کنند، می‌توانند سهام حق تقدم خود را در این دو ماه بفروشند.

دامنه نوسان سهام حق تقدم، در شرکت‌های بورسی 10 درصد است و در شرکت‌های فرابورسی همانند دامنه نوسان شرکت است. البته این قوانین ممکن است در زمان های مختلف دچار تغییراتی شود.

چگونه حق تقدم را به نماد اصلی تبدیل کنیم؟

بعد از بازگشایی نماد پس از افزایش سرمایه، در سایت کدال، شما می‌توانید با جست و جوی نماد مورد نظر اطلاعیه‌ای تحت عنوان "مهلت استفاده از حق تقدم" مشاهده کنید.

در این اطلاعیه، شرکت نام شعبه ی بانک و شماره حساب شرکت را برای واریز مبالغ مربوط به حق تقدم و مهلت استفاده از حق تقدم را که معمولا دو ماه پس از بازگشایی نماد حق تقدم سهم است، منتشر می کند.

برای پرداخت مبلغ اسمی، سهامداری که می‌خواهد در افزایش سرمایه شرکت کند، تا انتهای تاریخی که در اطلاعیه ی شرکت منتشر شده، زمان دارد که به ازای هر عدد برگه حق تقدم، مبلغ ارزش اسمی سهم یا همان 1000 ريال را به حساب اعلام شده شرکت، با شناسه واریز کد ملی دارنده سهام حق تقدم واریز کند و فیش واریزی را به همراه گواهی حق تقدم سهم برای شرکت ارسال کند.

در بعضی مواقع ممکن است شرکت مقداری سود نقدی تصویب کرده باشد که هنوز بین سهامدارن تقسیم نشده است و در عین حال شرکت از محل مطالبات حال شده و آورده نقدی اقدام به افزایش سرمایه کند و نماد حق تقدم به پرتفوی شما اضافه شود. در این صورت، با استفاه از راه هایی که شرکت تعیین می کند، می توانید تعیین کنید که قصد دارید سود نقدی خود را تمام و کمال از شرکت دریافت کنید و یا اینکه می خواهید مقداری از آنرا برای پرداخت مبلغ اسمی تبدیل سهام حق تقدم به نماد اصلی استفاده کنید. در صورت انجام مورد دوم، اگر به عنوان مثال کل مبلغی که برای تبدیل "نمادح" به "نماد" احتیاج دارید برابر با سه میلیون تومان باشد و مطالبات شما از شرکت بیشتر از این مقدار باشد، بدون اینکه نیاز باشد مبلغ اسمی را پرداخت کنید، حق تقدمهای شما به نماد اصلی تبدیل خواهد شد. 

عموما شرکت‌ها گواهی حق تقدمی را می‌خواهند که حاصل از افزایش سرمایه باشد. یعنی، گواهی حق تقدمی را برای شرکت باید ارسال کرد که برای حق تقدمی است که در ازای افزایش سرمایه به سهامدار تعلق گرفته است نه آن تعداد سهام حق تقدم که در مدت معامله ی حق تقدم در بورس، سهامدار خریداری نموده است.

توصیه می  کنیم برای اطلاعات بیشتر و اطمینان خاطر، همواره قبل از واریز وجه با اداره امور سهام شرکت مورد نظر تماس حاصل نمایید. پس از ارسال مدارک، معمولا بین چهار تا شش ماه زمان می‌برد که سهام حق تقدم به سهام اصلی تبدیل شود.

اگر از حق تقدم استفاده نکنیم چه می‌شود؟

در صورتی که سهامدار نه مبلغ اسمی هر سهم را به حساب شرکت واریز کند و نه آن را در مهلت مقرر بفروشد، اختیار استفاده از حق تقدم خود را از دست می‌دهد و در اختیار شرکت می‌گذارد. عموما شرکت‌ها حق تقدم استفاده نشده را یا به صورت معامله بلوکی و یا به صورت پذیره نویسی عمومی به فروش می‌رسانند.

در حالت معامله بلوکی، شرکت تعداد بالایی از حق تقدم‌های خود را با قیمت کمتر، به یک شرکت دیگر می‌فروشد و در صورت پذیره نویسی عمومی که هر دو از طریق سایت کدال به اطلاع عموم می‌رسد، افراد می‌توانند در مهلت مشخص شده در طرح پذیره نویسی عمومی شرکت کنند. با این کار شخص هنگام خرید هر سهم حق تقدم، علاوه بر پرداخت قیمت آن سهم در بازار، مبلغ اسمی 1000 ریال آن سهم را نیز درجا پرداخت می‌کند. مبالغ حاصل از فروش حق تقدم های استفاده نشده، متعلق به سهامدارانی است که از این حق تقدم ها اسنفاده نکرده اند و شرکت چگونگی دریافت این مبالغ را از طریق کدال به اطلاع آنها می رساند. 

حق تقدم به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟

در واقع هرکس که در هنگام بسته شدن سهم برای افزایش سرمایه، سهامدار شرکت باشد، به میزان سهامی که در اختیار دارد و درصد افزایش سرمایه شرکت، تعدادی سهام حق تقدم دریافت می‌کند.

همانطور که پیش تر نیز گفته شد، حق‌ تقدم سهم که به هر سهامدار داده می‌شود، به شکل نماد «+ح» نمایش داده می‌شود. به عنوان مثال در شکل زیر، صفحه ی مربوط به حق تقدم نماد کحافظ در سایت tsetmc نمایش داده شده است:

قیمت حق تقدم چگونه تعیین می‌شود؟

می دانیم قیمت جدید سهم بعد از افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران از روش زیر محاسبه می‌شود:

 قیمت جدید هر سهم (تومان) = (قیمت سهم قبل افزایش سرمایه (تومان) + (100*درصد افزایش سرمایه/100))/(1 + درصد افزایش سرمایه/100)

قیمت نماد حق تقدم سهم هم در روز بازگشایی، با همین قیمت جدید سهم قیمت گذاری می‌شود اما با بازگشایی می‌تواند کم یا زیاد شود. نحوه معامله حق تقدم همانند نماد اصلی سهم است.

ارزش حق تقدم چگونه مشخص می‌شود؟

میزان ارزشمندی حق تقدم را از فرمول زیر بدست می‌آوریم:

ارزش حق تقدم (تومان) = قیمت نماد اصلی (تومان) - 100

مثلا اگر فملی 200% افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران در دستور کار خود داشته باشد و قیمت پایانی آن سهم قبل از افزایش سرمایه 54000 ریال باشد، قیمت اسمی بعد از افزایش سرمایه به صورت زیر محاسبه می‌شود:

18667 ريال = قیمت نماد اصلی بعد از افزایش سرمایه

در این صورت ارزش اسمی حق تقدم فملی برابر 17669 ریال خواهد بود. علاوه بر ارزش حق تقدم، می‌توان سود حاصله از خرید حق تقدم را هم تعریف کرد که از فرمول زیر محاسبه می‌شود.

قیمت روز حق تقدم - ارزش حق تقدم =  سود حاصل از خرید حق تقدم

هرچه سود حاصله از خرید حق تقدم بیشتر باشد، ارزش سرمایه‌گذاری در آن حق تقدم بیشتر است.

سود حاصله از خرید حق تقدم، بهترین معیار برای مقایسه بین ارزشمندی سرمایه گذاری در حق تقدم است. هرچه سود بیشتر باشد، یعنی فاصله بین قیمت نماد اصلی و حق تقدم بیشتر است و سرمایه گذاری در این حق تقدم ارزشمندتر است.

اگر سود حاصله از خرید حق تقدم منفی باشد، نشان می‌دهد قیمت حق تقدم از ارزش اسمی آن بیشتر شده که معمولا این اتفاق رخ نمی دهد.

به عنوان مثال فرض کنید در آن بازه زمانی که نماد حق تقدم سهم در بورس معامله می شود، قیمت نماد اصلی برابر 2000 تومان باشد. تحت این شرایط ارزش اسمی حق تقدم این نماد برابر 1900 تومان است اما در اکثر مواقع، حق تقدم در قیمتی پایین تر از این مقدار معامله می شود. به عنوان مثال اگر نماد حق تقدم در قیمت 1500 تومان در حال معامله است، شما با خرید آن و پرداخت مبلغ اسمی، جمعا 1600 تومان پرداخت می کنید و با فرض اینکه در بازه زمانی که حق تقدم به سهم اصلی تبدیل می شود، قیمت آن سهام تغییر نکند، شما پس از تبدیل حق تقدم به نماد اصلی به ازای هر حق تقدم مبلغ 400 تومان سود خواهید کرد.

جمع بندی

در این مقاله به طور مفصل با مفهوم حق تقدم سهام آشنا شدیم. این مفهوم در هنگام افزایش سرمایه ی شرکت ها از محل مطالبات حال شده و آورده نقدی، سهامداران را با خود درگیر می کند. در این مقاله یاد گرفتیم که می توان نماد های حق تقدم را یا می توان با استفاده از روش هایی که توضیح داده شد، به سهم اصلی تبدیل کنید و یا آنها را در یک بازه زمانی مشخص در بورس به فروش برسانید.