شرکت‌ها به منظور تأمین منابع مورد نیاز برای طرح‌های توسعه‌ای؛ حفظ قدرت رقابت در بازار، اصلاح ساختارسرمایه و پاسخ گویی به نیاز نقدینگی اقدام به افزایش سرمایه می کنند.
به طور کلی چهار نوع افزایش سرمایه داریم:
- افزایش سرمایه از محل سود انباشته
- افزایش سرمایه از آورده نقدی و مطالبات حال شده
- افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
- افزایش سرمایه از محل صرف سهام یا سلب حق تقدم
برای افزایش سرمایه، پس از ارائه پیشنهاد هیئت مدیره به مجمع عمومی فوق العاده و تصویب آن و اظهار نظر حسابرس نسبت به گزارش توجیهی افزایش سرمایه، مدارک به سازمان بورس فرستاده میشود و در صورت تأیید این سازمان، اطلاعیه دعوت به مجمع عمومی فوق العاده در خصوص تصمیم گیری نهایی افزایش سرمایه روی سایت کدال بارگزاری میشود.
محاسبه تعداد سهام و قیمت سهم بعد از افزایش سرمایه
برای محاسبه تعداد سهام بعد از افزایش سرمایه، از فرمول زیر استفاده می‌کنیم:
(درصدافزایش سرمایه+1)*تعداد سهام قبلی=تعداد سهام جدید
مثلاً اگر شما 1000 عدد سهم از یک نماد داشته باشید که 70% افزایش سرمایه دهد، تعداد سهام شما بعد از افزایش سرمایه به شکل زیر محاسبه میشود:
1700= ( + 1 ) * 1000 = تعداد سهام جدید
اما قیمت سهم بعد از افزایش سرمایه، با توجه به نوع افزایش سرمایه محاسبه میشود که در ادامه بررسی می‌کنیم.
افزایش سرمایه به چه کسانی تعلق میگیرد؟
وقتی افزایش سرمایه یک شرکت در مجمع عمومی فوق‌العاده تصویب میشود شرکت وارد روند اداری افزایش سرمایه می‌گردد. تمامی سهامدارانی که قبل از تشکیل مجمع عمومی فوق العاده سهام شرکت را داشته باشند، با تحلیل بنیادی شرکت های بورسی در افزایش سرمایه مشارکت خواهند کرد.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته(سهام جایزه)
شرکت‌ها بخشی از سود خالص خود در پایان سال مالی را به عنوان سود نقدی به سهامداران پرداخت می کنند و بخش دیگری را تحت عنوان سود انباشته در شرکت نگه می دارند که در قسمت حقوق صاحبان سهم قرار میگیرد. هنگامی که شرکت برای پروژه‌های جدیدش نیاز به پول داشته باشد و سود انباشته به میزان چشم گیری رسید، می‌تواند افزایش سرمایه از محل سود انباشته دهد. پس در این حالت از افزایش سرمایه، عملاً پول جدیدی به شرکت وارد نمی‌شود، بلکه شرکت از حساب سود انباشته خود، نیاز مالی‌اش را برطرف می‌کند. به سهامی که از این طریق به سهامداران داده میشود، سهام جایزه گفته میشود. معمولاً دو ماه بعد از ثبت آگهی افزایش سرمایه، سهام جایزه به پرتفوی سهامداران اضافه میشود. در روش سود انباشته درصد مالکیت شما در شرکت تغییری پیدا نمی کند. یعنی به همان نسبت که سرمایه شرکت زیاد می شود تعداد سهام شما نیز افزایش پیدا می کند. از نظر تئوریک میزان دارایی شما نیز تغییری نمی کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام شما زیاد می شود قیمت سهام کاهش پیدا می کند. قیمت سهم بعد از افزایش سرمایه به روش سود انباشته اگر یک سهم با قیمت پایانی 1500 تومان (15000 ريال) بخواهد 300% افزایش سرمایه از محل سود انباشته بدهد و شما هم 1000 عدد سهم از آن را داشته باشید:
4000 = ( + 1 ) *1000= تعداد سهم شما بعد از افزایش سرمایه
همانطور که می‌بینید، تعداد سهم‌های سهامدار بیشتر شده اما قیمت آن هم کم شده است. در نتیجه در دارایی شخص تغییری ایجاد نشده است.
000 000 15 ریال = ريال 15000 *1000 عدد سهم = دارایی سهامدار قبل از افزایش سرمایه
000 000 15 ریال = ريال 3750 *4000 عدد سهم = دارایی سهامدار بعد از افزایش سرمایه
همانطور که مشاهده می‌کنید در افزایش سرمایه به دارایی سهامدار چیزی اضافه نمی‌شود.
افزایش سرمایه از آورده نقدی و مطالبات حل شده
در این حالت از افزایش سرمایه نیاز به تامین مالی از سوی سهامداران فعلی شرکت است که این امر باعث می شود که شرکت حق استفاده و حضور در افزایش سرمایه را به سهامداران فعلی شرکت بدهد که به آن حق تقدم میگویند. سهامداران در مدت 2 ماهه که به آن مهلت پذیره نویسی میگویند میتوانند دو کار زیر را انجام دهند.
- پرداخت مبلغ اسمی سهام
در این روش شما به ازای هر حق تقدم 1000 ریال پرخت کرده و پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه که حدود 4 الی 6 ماه میباشد حق تقدم شما به سهم تبدیل میشود.
- فروش حق تقدم
در این روش شما میتوانید در بازه 2 ماهه حق تقدم خود را به فروش برسانید قیمت جدید هر سهم بعد از افزایش سرمایه از فرمول زیر محاسبه میشود: قیمت حق تقدم سهم در روز بازگشایی، با همین قیمت جدید سهم قیمت گذاری میشود اما با بازگشایی می‌تواند کم یا زیاد شود. معامله حق تقدم همانند نماد اصلی سهم است، اما بازه نوسان حق تقدم‌های شرکت‌های بورسی ده درصد است و بازه نوسان حق تقدم‌های شرکت‌های فرابورسی، به اندازه بازه نوسانی سهم اصلی است. سهمی با قیمت 17000 ريال اقدام به افزایش سرمایه 60% از طریق آورده نقدی می‌کند، قیمت جدید سهم به شکل زیر محاسبه میشود:
11000 ريال = قیمت جدید سهم
علاوه بر این چون برای تبدیل شما باید 1000 ریال به حساب شرکت واریز کنید، هرچه در لحظه قیمت نماد اصلی با قیمت حق تقدم اختلاف بیشتری داشته باشد، حق تقدم ارزشمندتر است، ارزش حق تقدم را از فرمول زیر بدست می‌آوریم:
ارزش اسمی (1000 ريال) - قیمت نماد اصلی سهم = ارزش حق تقدم
مثلاً اگر قیمت نماد اصلی یک سهم 78000ريال و قیمت حق تقدم آن 70000 ریال باشد، ارزش حق تقدم آن را به صورت زیر حساب می‌کنیم:
77000 ريال = (1000 ريال) - 78000 = ارزش حق تقدم
افزایش سرمایه از طریق مطالبات حل شده
میدانیم که هر سال در مجمع عمومی عادی سالیانه شرکت تصمیم گیری میشود که چه مقدار از سود خالص تولید شده به ازای هر سهم بین سهامداران تقسیم شود. برخی مواقع که شرکت از این نوع از افزایش سرمایه استفاده می‌کند، به جای اینکه این سود را بین سهامداران تقسیم کند و بعد به ازای هر برگه تقدم از آن‌ها 1000 ریال را دریافت کند. مبلغ 1000 ريال را از روی این سود تقسیمی بر می‌دارد و باقی سود را به حساب سهامداران واریز می‌کند. در واقع چون سود تقسیمی هر سهم جزوی از مطالبات سهامدار حساب میشود به این حالت از افزایش سرمایه، افزایش سرمایه از طریق مطالبات حال شده سهامداران میگویند.
افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت
در این روش، شرکت ارزش دارایی‌های خود را مورد تجدید ارزیابی قرار می‌دهد. با توجه به تورم و افزایش قیمت کالاها در طول زمان، ارزش دارایی یک شرکت در طول زمان افزایش می‌یابد. در این نوع از افزایش سرمایه، با تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت سمت دارایی ترازنامه شرکت رشد می‌کند. از آنجایی که بدهی‌های شرکت تغییری نکرده، حقوق صاحبان سرمایه باید افزایش پیدا کند تا معادله حسابداری برقرار بماند. مثلاً، فرض کنید یک شرکت در دهه 60 تأسیس شده است، شرکت در آن دوره 1000 هکتار زمین را به قیمت صد میلیون تومان خریده است. در طی چند سال فعالیت، شرکت اقدام به خرید دفتر و تجهیزات جدید و ملک و املاک جدید هم کرده است. در دفتر حسابرسی شرکت، قیمت خرید این دارایی‌ها به قیمت همان روزی است که آن را خریده اند اما با توجه به گران شدن زمین و تجهیزات، میدانیم که ارزش این دارایی‌ها در گذر زمان تغییر کرده است. افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت به این معنی است که شرکت با توجه به قیمت روز زمین، تجهیزات و ... قیمت دارایی‌های خود را به روز رسانی می‌کند. مثلاً قیمت آن 1000 هکتار زمین شرکت از صد میلیون تومان به یک میلیارد تومان رسیده است، در اینجا چون دارایی شرکت تغییری نکرده یعنی به اندازه آن اضافه نشده اما قیمتش فرق کرده است. سرمایه شرکت از این محل 900 میلیون تومان بیشتر شده است. در این حالت از افزایش سرمایه هم به سهامداران، به میزان سهامی که در اختیار دارند و درصد افزایش سرمایه سهام جایزه تعلق میگیرد.
افزایش سرمایه از محل صرف سهام یا سلب حق تقدم
صرف سهام چیست؟
میدانیم طبق قانون ارزش اسمی هر سهم 1000 ریال (100 تومان) است. صرف سهام تفاوت بین ارزش بازار یک سهم و ارزش اسمی آن است. یعنی اگر سهم یک شرکت در بازار به قیمت 2000 تومان معامله شود، صرف سهام آن 1900 تومان است.
افزایش سرمایه از طریق صرف سهام چگونه است؟
شرکت می‌تواند برای افزایش سرمایه از سهامدارنش مبلغی را بین ارزش اسمی سهم (1000 ریال) تا ارزش بازار (قیمت سهم در بورس) طلب کند. در افزایش سرمایه به روش صرف سهام، شرکت به جای دریافت 1000 ریال به ازای هر سهم (همان حق تقدم) پذیره نویسی سهام جدید را به قیمت بازار آن صورت میگیرد. مثلاً به جای آنکه از سهامداران 1000 ریال طلب کند، سهم جدید را به مبلغ 2000 ریال میفروشد. تفاوت ارزش اسمی و قیمتی که شرکت طلب می‌کند به عنوان صرف سهام در بخش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه اعلام میشود. حال فرض کنید که شرکت افزایش سرمایه از طریق صرف سهام را به میزان 000 000 100 میلیون ریال اجرا کند. چون ارزش اسمی هر سهم 1000 ریال است، تعداد 000 100 هزار سهم به سهم‌های شرکت اضافه میشود. اما ار آنجا که به روش صرف سهام و به قیمت 2000 ریال هر برگه سهم جدید را میفروشد، با فروش 000 50 عدد سهم، مبلغ مورد نیاز شرکت برای افزایش سرمایه تأمین میشود. باقیمانده سهام فروش نرفته (000 50 عدد) هم بین سهامداران قبلی تقسیم بندی خواهد شد.
کاربرد صرف سهام
- انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت
در اینصورت، صرف سهام در یک حساب جداگانه قرار میگیرد و عایدی این حساب به تمامی سهامداران (جدید و قدیم) تعلق خواهد داشت.
- تقسیم صرف سهام بین سهامداران قبلی
شرکت در این حالت باید به سهامداران اطلاع دهد که سود حاصل، از طریق صرف سهام حاصل شده است. البته با تصویب قانون جدید توسط مجلس شورای اسلامی در سال 1399، شرکت‌ها امکان تقسیم سود نقدی از محل صرف سهام را ندارند.
- تقسیم صرف سهام به شکل سهم جدید بین سهامداران قبلی (سهام جایزه)
در این روش به میزان صرف سهام، سهام جدید به قیمت اسمی سهم منتشر شده و به سهامداران قبلی داده میشود.
افزایش سرمایه چرا جذاب است؟
گفتیم در افزایش سرمایه، تغییری در میزان دارایی سهامدار ایجاد نمی‌شود. پس چه چیزی در افزایش سرمایه رخ می‌دهد که افزایش سرمایه را جذاب می‌کند. افزایش سرمایه چون باعث کاهش قیمت سهم میشود باعث ایجاد بار روانی بین فعالین بازار سرمایه، خصوصاً تازه کاران میشود. یعنی مثلاً اینکه قیمت سهمی که قبل از افزایش سرمایه 10000 تومان بوده، بعد از افزایش سرمایه به 900 تومان رسیده، چون در فکر افرادی که در بازار فعالیت دارند، امکان رسیدنش به همان قیمت قبلی وجود دارد، اقدام به خرید این سهم می‌کنند. همین فکر فعالین در بازار است که باعث میشود قیمت سهم افزایش یابد و باعث جذاب شدن افزایش سرمایه میشود. اما به طور کلی میتوان گفت، افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌های شرکت، از دیگر انواع آن برای مخاطبین و فعالین بازار جذاب‌تر است.
