اسناد خزانه اسلامی

اوراق خزانه اسلامی و یا به اختصار اخزا، نوعی ابزار مالی است که سرمایه‌گذاران زیادی را برای سرمایه‌گذاری ترغیب می‌کند. از جمله جذابیت‌های این اوراق، بازدهی به نسبت مناسب آنها می‌باشد. در این مقاله سعی داریم تا این اوراق را به شما معرفی نماییم.

ماهیت اخزا

ماهیت اوراق خزانه اسلامی، از نوع بدهی است. به این صورت که این اوراق به علت تعویق انداختن بدهی دولت، منتشر می‌شود. در حقیقت دولت با انتشار این اوراق سعی دارد تا بدهی خود را به تعویق بیاندازد. پس اخزا یک نوع از ابزارهای مالی بر اساس بدهی محسوب می‌شود. دولت این اسناد را به جای دارایی‌های سرمایه‌ای خود به طلبکاران غیردولتی عرضه می‌کند تا بدهی‌های خود را به صورت موقت، جبران کند. این اسناد دارای یک سررسید مشخص و یک قیمت اسمی هستند که از قیمت واقعی کم‌تر است.

حلال بودن خرید و فروش اخزا

در سیستم‌های مالی جهانی، اسناد خزانه با بهایی کمتر از قیمت اسمی فروخته می‌شوند. به این ترتیب، بدهی‌های دولت از طریق فروش این اسناد، پرداخت می‌شود که در فقه اسلامی جایز نمی‌باشد. در سیستم اسلامی، این اوراق به نوعی واگذار می‌شوند و طلبکاران غیر دولتی آنها را به شکل مستقیم دریافت می‌کنند و در صورت نیاز در فرابورس ایران به فروش می‌رسانند. از آنجایی که معیار سنجش پول بر خلاف مواردی که شامل ربا می‌شوند، (با وزن شدن یا کیله شدن محاسبه می‌شوند و یا طلا و نقره می‌باشند.) به صورت شمارشی و معدود است، مشمول ربا نمی‌شود و مسئله تنزیل قیمت بیع دین در این اسناد، از موارد ربا نیست. از طرفی، خرید و فروش این اسناد، به شکل نقدی و یا اعتباری انجام می‌پذیرد و مسئله شبهه بیع دین به دین نیز برطرف می‌گردد. پس دولت می‌تواند در چارچوب عقود با انتشار این اوراق، از مزایای اسناد خزانه بهره‌مند شود.

تفاوت اخزا با دیگر اوراق بهادار 

اکثر اوراق خزانه اسلامی، سررسیدی کم‌تر از یک سال دارند. بیشتر این سررسیدها در قالب‌های چهار، سیزده، بیست و شش و پنجاه و دو هفته می‌باشد. علاوه بر این که این اوراق بدون سود هستند و در میان دوره، پرداختی به عنوان سود ندارند. منفعت کسب شده تنها به مابه التفاوت بین قیمت خرید این اوراق و ارزش اسمی مشخص شده در سررسیدشان می‌باشد. 

معتبر بودن اخزا

شاید یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران در ارتباط با اخزا نگرانی از بابت عدم انجام تعهدات دولت در زمان سررسید باشد. دولت برای این بدهی امتیاز قائل شده است و پرداخت آن را همپای حقوق کارکنان دولتی قرار داده است. به این ترتیب که خزانه داری کل کشور، وظیفه دارد تا مبلغ اسمی اوراق خزانه اسلامی را در سررسید اوراق قید کند و تعهد نماید که این مبلغ را در زمان سررسید پرداخت نماید. به علاوه، این تعهد توسط وزیر امور اقتصاد و دارایی نیز، امضا می‌شود. به علاوه، بانک مرکزی نیز ضامن می‌شود تا اگر به هر دلیلی دولت نتوانست این بدهی را پرداخت نماید، آن را وصول کند. با این شرایط، ریسک نکول در حدود صفر است و اخزا از جمله اوراق بدون ریسک محسوب می‌شود.

انتشار اخزا

اسناد خزانه اسلامی از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، توسط وزارت امور اقتصاد و دارایی منتشر می‌شود. این وزارت، به عنوان نماینده دولت عمل می‌کند. دستگاه‌های دولتی بر اساس بودجه و اولویت، لیست پیمانکارانی را که از دولت طلب دارند، به بانک عامل معرفی می‌کنند. پس از احراز هویت و بررسی اطلاعات و مدارک توسط بانک عامل، این لیست به فرابورس ایران اعلام می‌شود. در کم‌تر از 10 روز کاری، تمامی اطلاعات در سامانه معاملاتی ثبت می‌شود. وزارت امور اقتصاد و دارايي با انتشار این اسناد، حساب پیمانکار را تسویه می‌کند. پیمانکار می‌تواند تا سررسید این اوراق، آنها را نگهداری کند و یا قبل از سررسید، آنها را از طریق فرابورس به فروش برساند.

چگونگی خرید اخزا

همان طوری که گفته شد، اوراق خزانه اسلامی، به صورت الکترونیکی در سامانه‌های معاملاتی به پیمانکاران تخصیص داده می‌شوند. این اسناد در بازار فرابورس ایران خرید و فروش می‌گردند. برای خرید این اسناد باید به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس مراجعه نمایید و نسبت به تکمیل فرم خرید که با توجه به قیمت روز مشخص می‌شود، اقدام نمایید. فرآیند خرید اخزا شباهت زیادی به خرید اوراق بهادار با درآمد ثابت دارد.

نکات مهم در خرید و فروش اخزا

در رابطه با اخزا، نکاتی وجود دارد که باید به آنها توجه داشته باشید:

• این اوراق به همراه عددی نام گذاری می‌شوند که نشانه سررسید آنها می‌باشد. برای مثال 981210 نشان‌دهنده تاریخ سررسید 10/12/1398 است. 
• هرچه به زمان سررسید نزدیک شویم، مابه‌التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار کمتر می‌شود. طبیعی است که قیمت خرید و فروش نیز بالاتر می‌رود.
• در صورتی که مایلید این اوراق را خریداری نمایید ولی کد بورسی ندارید، ابتدا باید با مراجعه به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران، برای دریافت کد بورسی اقدام فرمایید و پس از آن می‌توانید اخزا را به صورت آنلاین یا حضوری خریداری نمایید.
• برای محاسبه نرخ بازده اخزا و یا مقایسه این اوراق با سایر اوراق مالی و تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری، به وب سایت فرابورس ایران مراجعه نمایید و از طریق لینک نرخ بازده، تصمیم نهایی خود را بگیرید.
• در صورت فروش اخزا، تسویه وجوه، مطابق ضوابط موجود در معاملات بازار و توسط شرکت سپرده‌گذاري مركزي اوراق بهادار و تسويه وجوه انجام می‌پذیرد. وجه ناشی از فروش نیز روز کاری بعد از معامله، به حساب فروشنده واریز می‌شود.

تعیین قیمت اخزا

در بازار، قیمت اسناد خزانه اسلامی با توجه به فرآیند عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. دو روش در عرضه اولیه این اوراق وجود دارد.

• روش ثبت سفارش

در این روش، قیمت‌های وارد شده توسط خریداران مخفی می‌باشد. تعداد سفارشات باید به اندازه حداقل 80 درصد حجم کل اوراق عرضه شده باشد. قیمت کشف شده نیز باید طوری باشد که در آن قیمت، 80 درصد از اوراق عرضه شده، فروش رود.

به مثال زیر دقت کنید:

با توجه به مثال، در قیمت 614000 ریال، 80 درصد اوراق عرضه شده به فروش می‌رسد. حتی کسانی که قیمت‌های بالاتری برای خرید پیشنهاد داده‌اند نیز، این اوراق را با قیمت 614000 ریال خریداری می‌کنند. به کسانی که قیمت‌های پایین‌تر پیشنهاد داده‌اند، اوراقی تعلق نمی‌گیرد.

• روش حراج

در این روش، قیمت در یک نشست معاملاتی بر پایه رقابت خریداران مشخص می‌شود. به صورتی که سفارش خریداران و فروشندگان در یک بازه زمانی در سامانه ثبت می‌شود. با انطباق بالاترین قیمت‌های خرید و پایین‌ترین قیمت‌های فروش، معامله انجام می‌شود. توجه داشته باشید که قیمت اوراق به دو عامل وابسته است. این دو عامل فاصله زمانی تا سررسید و تعیین نرخ سود مورد انتظار بازار می‌باشند.

برای مثال قیمت اوراق در شرایطی که 100 روز تا سررسید آن باقی مانده است، از قیمت اوراقی که 70 روز تا سررسید آن مانده، کمتر می باشد. 

جمع بندی

در این مطلب با اوراق خزانه اسلامی آشنا شدیم و دانستیم که این اوراق در واقع راهی برای به تعویق انداختن بدهی های دولت می باشد. همچنین استفاده از این اوراق از نظر فقهی نیز در این مطلب بررسی شده و تفاوت آن با سایر اوراق بهادار و نحوه خرید و فروش آنها نیز بیان شد.