طرح های پانزی چیست و چه تفاوتی با طرح های هرمی دارد؟

طرح های پانزی (Ponzi scheme)، خطری جدی برای افراد ناآگاه! حتما تاکنون تبلیغ افراد و یا شرکت هایی را که وعده ی سودهای کلان و تضمینی می دهند، را دیده اید. به جرات می توان گفت 90% طرح های این چنینی دروغی بیش نیست و به احتمال زیاد یک طرح پانزی است. در طرح های پانزی معمولا یک شخص یا گروه، شرکت یا سایتی جعلی می سازند و تبلیغاتی در فضای اینترنت انجام می دهند. (عمده این تبلیغات با عنوان<سودهای کلان و تضمینی> است.) سپس افراد ناآگاه از روی طمع و خیال کسب سودهای ماهیانه دائمی، وارد این بازی می شوند. در این مقاله قصد داریم به معرفی طرح های پانزی و بررسی مقایسه آنها با طرح های هرمی بپردازیم.

طرح های پانزی چیست؟

 طرح های پانزی، فقط بازی با پول سرمایه گذاران می باشند. مادامی که افراد جدید جذب این طرح شوند، همه چی درست پیش می رود. یعنی پول افراد جدید، سود افراد قدیمی را پرداخت می کند. زمانی که دیگر سرمایه گذار جدیدی به طرح اضافه نشود، این طرح از بین می رود و اثری از آن شرکت و سایت جعلی باقی نمی ماند. معمولا طراح پانزی نیز با جیب زدن سرمایه ی زیادی، متواری می شود.

جهت آشنایی با بزرگترین کلاهبرداری های بیت کوین، بر روی لینک کلیک کنید.

با یک حساب سرانگشتی می توانید تصور کنید که طراح پانزی چه پول کلانی را دزدیده است. فرض کنید در ابتدا 100 نفر با حداقل سرمایه 100 میلیونی، وارد این طرح شوند. سود طرح هم 20 درصد در نظر بگیرید. حالا فرض کنید به مدت پنج ماه، ماهیانه 50 نفر به این طرح اضافه شوند. با این اتفاق نه تنها سود افراد قدیمی مرتب پرداخت می شود، بلکه به سرمایه اولیه که دست طراح پانزی است، نیز اضافه می شود.

تاریخچه طرح های پانزی

نام این طرح، از روی اسم فردی به نام چارلز پانزی (Charles Ponzi)، گذاشته شده است. چارلز در دهه 1920 در آمریکا، برای اولین بار یک طرح پانزی را اجرا کرد. در واقع روش کار این طرح به این صورت بود که با فروش کوپن های تخفیفی اداره پست، به سرمایه گذاران، به آن ها قول سود 50 درصدی در 45 روز و یا سود 100 درصدی در 90 روز می داد. روش کار چارلز هم در این طرح به این صورت بود که با پول های جدید، پول سرمایه گذاران قدیمی را پرداخت می کرد. از آنجایی که این طرح اولین طرح پانزی در آن سال ها بود، افراد بسیار زیادی از روی ناآگاهی وارد این طرح شدند. به طوری که در سال 1920، چارلز توانست یکی از بزرگ ترین کلاهبرداری ها را در آن سال انجام دهد و مبلغ 20 میلیون دلار را به جیب زد.

جهت کسب اطلاعاتی در مورد بزرگترین کلاهبرداری های ICO، مقاله مربوطه را مطالعه فرمایید.

طرح های پانزی در دنیای امروز

شاید فکر کنید امروزه با توجه به افزایش سطح آگاهی مردم، دیگر امکان موفقیت چنین طرح هایی وجود ندارد اما متاسفانه با پیشرفت گسترده ی اینترنت، شبکه های اجتماعی و حوزه های جدیدی مانند رمزارزها، این طرح ها هر روز بیشتر و بیشتر می شوند و نکته قابل توجه تبلیغات قوی و گمراه کننده ی این طرح ها می باشد که باعث می شود همچنان افراد زیادی، فریب این طرح های پانزی را بخورند. (در ادامه به بررسی طرح های پانزی در ارز های دیجیتال نیز می پردازیم.)

طبق قاعده ی تصاعد و جمعیت، یک طرح پانزی نمی تواند بیشتر از 2 سال ادامه پیدا کند.

الگوی رفتاری برای یک طرح پانزی

تمامی طرح های پانزی از همین الگوی اصلی استفاده می کنند اما هر طرح می تواند در حوزه خاصی و به شکل های مختلفی، معرفی شود.

1. مرحله اول همیشه تبلیغات قوی است. در واقع طرح های پانزی همیشه از جدیدترین روش ها و مدل های بازاریابی و تبلیغات استفاده می کنند.
2. مرحله دوم، واریز سود سرمایه گذاران به منظور جلب اعتماد است. با این کار طرح پانزی توسط افراد شرکت کننده، به دوستان و آشنایان معرفی می شود و افراد بیشتری جذب می شوند. 
3. در مرحله سوم حجم زیادی از پول روانه این طرح ها می شود. در واقع افراد می بینند که این طرح ها سود ده هستند و سریعا وارد می شوند. حتی در بسیاری از موارد سرمایه گذاران قدیمی با توجه به اینکه سود برایشان واریز شده، اعتماد کامل می کنند و پول بیشتری وارد این طرح ها می کنند! چه بسا افرادی که از روی طمع، برای تامین پول بیشتر و کسب سود بیشتر، وام می گیرند و یا حتی دارایی هایی مثل خونه، ماشین، طلا و... خود را می فروشند.
4. اما این مراحل نه تنها یک بار بلکه بارها و بارها تکرار می شود و پول بیشتری جمع می شود و در نهایت در دو صورت این طرح پایان می یابد، یا دیگر سرمایه گذار جدیدی وارد نشود و یا خود طراح پانزی آن قدر پول به جیب زده است که دیگر احتیاجی به ادامه طرح نداشته باشد. در چنین شرایطی طراح پانزی، با پول ها فرار می کند.

مشخصه های یک طرح پانزی

• سودهای غیر قابل باور، نجومی و ایجاد هیجان کاذب در سرمایه گذاران: اولین و بارزترین مشخصه برای یک طرح پانزی، سود تضمینی و کلان است. یعنی هر جا به شما قول سود کلان و تضمینی را دادند، شک نکنید در اکثر موارد، این یک طرح پانزی است.
• شفاف نبودن هویت فرد ارائه دهنده طرح سرمایه گذاری، یکی دیگر از مشخصه های طرح پانزی است. توجه داشته باشید یک فرد یا گروهی که قصد اجرای یک طرح پانزی را دارند، هیچ گاه نمی خواهند اطلاعات هویتی درستی از خود به سرمایه گذاران بدهند. به خاطر اینکه بعد از متواری شدن، دست کسی به آن ها نرسد.
• روش های نامعمول و غیر قابل پیگیری برای دریافت سرمایه: اسکمرها معمولا در این کلاهبرداری ها، از سرمایه گذاران می خواهند که مبلغ سرمایه را از کیف پول های غیر قابل شناسایی یا درگاه های غیر قانونی به حساب آنها واریز کنند. در چنین انتقالاتی پس از انتقال ارز، سرمایه گذاران نمی توانند پیگیری های لازم برای انتقالات را انجام دهند و عملا سرمایه آنها از دست خواهد رفت. به طور کلی می توان گفت در طرح ها پانزی برای دریافت پول از ارزهای دیجیتال و روش های غیرقابل پیگیری استفاده می کنند و هیچ گونه اطلاعات درستی برای پیگیری و تماس به شخص سرمایه گذار نمی دهند.
• نداشتن مجوزهای قانونی: طرح های پانزی قادر به دریافت مجوزهای قانونی نمی باشند، مگر این که طرح به اندازه ای برنامه ریزی شده و حرفه ای چیده شده باشد که حتی مجوز دهنده ها هم قادر به تشخیص پانزی بودن طرح نباشند. همچنین در این طرح ها هیچ گونه اطلاعات دقیقی از نحوه سرمایه گذاری و چند برابر کردن پول به سرمایه گذاران داده نمی شود.
•  عدم نقد شوندگی سرمایه به بهانه کسب سود بیشتر: اصولا سرمایه گذاری هایی که در هر زمانی دارای نقد شوندگی بالا باشد، به عنوان سرمایه گذارهای معتبر شناخته می شوند. در صورتی که در یک سرمایه گذاری، به بهانه های مختلف از جمله کسب سود بیشتر و یا دریافت برخی امتیازات، سرمایه افراد بلوکه شود، به احتمال زیاد چنین سرمایه گذاری می تواند یک طرح پانزی باشد.
• بازدهی مثبت همیشگی: در صورتی که یک شرکتی وعده دریافت سودهای کلان آن هم بدون توجه به شرایط بازار و به صورت مداوم به سرمایه گذاران خود بدهد، بدون شک آن شرکت در دسته طرح های پانزی قرار دارد.
•  شفاف نبودن نوع فعالیت: این شرکت ها در رابطه با نوع کار و فعالیت خود هیچ گونه اطلاعات دقیقی به سرمایه گذاران ارائه نمی دهند. در صورتی که افراد برای دریافت این اطلاعات بسیار پافشاری کنند، با توضیحاتی بسیار غیر قابل فهم و پیچیده روبرو می شوند. 
• عدم دسترسی به شرکت و یا افراد شرکت: این شرکت ها هیچ گاه شماره تلفن و آدرس مشخصی ندارند و حتی ممکن است که یک آدرس غلط به سرمایه گذاران بدهند.

طرح های پانزی و هرمی

طرح های هرمی و پانزی شباهت هایی با یکدیگر دارند اما برخلاف تصور بسیاری از افراد یکی نیستند.

طرح های هرمی چیست؟

در طرح های هرمی معمولا یک کالا و یا خدمات، با قیمتی بیش تر از ارزش واقعی برای فروش قیمت گذاری می شود. مثلا فرض کنید قیمت یک نوع کیف، 300 هزار تومن است و فردی با ادعای دروغین همان کیف را به قیمت 800 هزار تومن برای فروش ارائه می دهد. در ابتدا این فرد که در واقع همان طراح، طرح هرمی است، سعی می کند با تبلیغات دروغین، محصول خود را به چندین نفر بفروشد. بعد از آن، تازه کار طرح هرمی شروع می شود.

برای اطلاع از روش های کلاهبرداری در صرافی یونی سواپ، بر روی لینک کلیک کنید.

طراح هرمی، به افراد خریدار می گوید که اگر شما چندین نفر را از طرف خود بیاورید که این محصول را بخرند، به شما سود خوبی داده می شود و این شبکه هرمی شکل گرفته و بزرگ و بزرگ تر می شود. در طرح های هرمی، محصول و مخصوصا خدماتی ارائه می شود که قابلیت این را داشته باشند که افراد چندین بار آن را تهیه کنند. اساس کار طرح های هرمی به این صورت است که با خرید عضو جدید، عضو بالایی سود دریافت می کند.

شباهت و تفاوت های طرح های پانزی و هرمی

• طرح های پانزی به هر شکلی که اجرا شوند، غیر قانونی هستند. متاسفانه طرح های هرمی با اینکه دارای خاصیت های مشابه ای با طرح های پانزی هستند، می توانند به صورت قانونی اجرا شوند. 
• در تبلیغات هر دو طرح، اشاره به سود کلان و تضمینی می شود.
• در طرح های پانزی، خبری از سرمایه گذاری و محصول نیست اما در طرح های هرمی محصول و یا خدمات، مورد استفاده قرار می گیرد.
• یکی از وجه های مشترک اصلی این دو طرح، این است که: هر دو برای ادامه پیدا کردن، نیاز به افرادی جدیدی دارند که پول داشته باشند.

طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال

همان طور که گفته شد با ظهور ارزهای دیجیتال، زمینه برای طرح های پانزی بیشتر شد. در واقع دنیای کریپتو علاوه بر اینکه مزیت های زیادی دارد، با توجه به ویژگی هایش، موجب پیدایش بستری برای کلاهبرداران نیز شده است. اصلی ترین ویژگی ارزهای دیجیتال که کار طراحان پانزی را راحت کرده است، غیرقابل رهگیری بودن تراکنش ها می باشد. در واقع طراحان پانزی، پول ها را از طریق ارز دیجیتال از سرمایه گذاران دریافت می کنند تا به این ترتیب هیچ گونه اطلاعات بانکی و هویتی، در اختیار سرمایه گذاران نباشد.

از طرفی طراحان پانزی در هنگام فرار می توانند به راحتی پول ها را به جیب بزنند و جا به جا کنند. سرمایه گذاران نیز نمی توانند پیگیری خاصی از طریق ارزهای دیجیتال واریز شده انجام دهند. ویژگی بعدی ارز های دیجیتال برای طراحان پانزی این است که دست طراحان باز است تا طرح خود را به شکل گسترده و نه تنها در کشور خود بلکه در کشور های دیگر نیز اجرا کنند! و با این کار می توانند حتی تا میلیون ها نفر را، جذب طرح های پانزی کنند. می دانیم که نقل و انتقال پول از طریق ارزهای دیجیتال هیچ گونه محدودیتی ندارد و شما می توانید بدون دردسر از کشوری به کشور دیگر، ارز دیجیتال جابجا کنید.

 انواع طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال

1_ استخراج ابری

در واقع ماینینگ ابری به شکل قانونی با فر,ش قدرت هش، وجود دارد اما ماینینگ ابری مبتنی بر کلاهبرداری پانزی به این صورت است که: معمولا سایتی ادعا می کند در صورت سرمایه گذاری به شما سود کلان و تضمینی داده می شود و سود حاصل نیز از استخراج ارز دیجیتال است. این چنین طرح هایی، قطعا کلاهبرداری است، چرا که سود تضمینی از طریق استخراج، با توجه به ریسک های موجود در این حوزه، امکان پذیر نیست. چه برسد به سرمایه گذاری روی استخراج!

2_ توکن بی ارزش

مدل دیگری از طرح های پانزی و هرمی در ارزهای دیجیتال، از طریق توکن های بی ارزش که توسط طراحان خود طرح، ساخته شده است، اجرا می شود. در این روش ابتدا مانند تمامی طرح ها، پول از افراد دریافت می شود.(معمولا ارز دیجیتال) و به آن ها وعده دادن سود کلان داده می شود. در نهایت به جای سود به افراد سرمایه گذار، توکن های بی ارزشی که خود طراحان پانزی ساخته اند، داده می شود و این امید را به سرمایه گذاران می دهند که در آینده ارزش این توکن به شدت بالا خواهد رفت!

3_ ربات تلگرامی

این مدل از جدیدترین طرح های پانزی هرمی است که به تازگی گسترش پیدا کرده. در این روش ابتدا شما عضو یک ربات تلگرامی می شوید و در همان ابتدا مقداری کوین به عنوان جایزه دریافت می کنید. این ربات ها به دروغ، به شما می گویند که با استفاده از کوین ها می توانید در کار استخراج مجازی ارز دیجیتال شرکت کنید. بعد از مدتی ربات به شما پیشنهاد می دهد که با استفاده از بیت کوین، می توانید کوین بیشتری بخرید و یا با دعوت دوستان خود، سکه دریافت کنید تا در نهایت بتوانید در ادامه به استخراج بپردازید.

این هم نمونه ای از طرح های پانزی هرمی است که در واقع در آن ها استخراجی صورت نمی گیرد و فقط پول های جدید به قدیمی ها داده می شود. حتی در مواردی در هنگام برداشت سود حاصل از استخراج، پیام هایی مبتنی بر خطا یا ارور به مخاطب داده می شود.

4_ سرمایه گذاری

مدل متداول تر از طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال، همین مدل است. در این روش سایت هایی ادعا می کنند که پولی که از شما در قالب ارز دیجیتال دریافت کرده اند را، در بازار های مسکن، خودرو و ... در کشور های دیگر سرمایه گذاری می کنند و به شما سود ثابت می دهند. حتی برای جلب اعتماد سرمایه گذاران، سندهای جعلی نیز صادر می کنند. این مدل سرمایه گذاری ها نیز، یکی دیگر از طرح های پانزی معروف در ارزهای دیجیتال است. 

نمونه طرح های پانزی در ارزهای دیجیتال

بیت کانکت (Bitconnect)

از این پلتفرم به عنوان یکی از بزرگ ترین طرح های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال یاد می شود. این سیستم در سال 2017، یکی از محبوب ترین پلتفرم های سرمایه گذاری و وام دهی در ارزهای دیجیتال بود. مانند هر پلتفرمی، این سیستم نیز یک ارز دیجیتال اختصاصی داشت اما فرق این رمز ارز این بود که در آن سال ها با قیمتی حدود 500 دلار در بیشتر صرافی های معتبر معامله می شد و در صدر لیست بهترین ارزهای دیجیتال بود. همه چیز خوب پیش می رفت اما در سال 2018 نهاد های نظارتی متوجه شدند که این پلتفرم برخلاف قوانین، از طرح های پانزی استفاده کرده است! بلافاصله بعد از نشر این خبر، پلفترم بیت کانکت، از هم فروپاشید و قیمت ارز دیجیتال آن نیز طی دو ساعت، 90 درصد ارزش خود را از دست داد و به قیمت 7 دلار رسید هر چند هم اکنون این ارز دیجیتال دیگر وجود ندارد.

ارز دیجیتال OneCoin

دو شرکت OneCoin Ltd و OneLife Network Ltd در واقع حامیان این پروژه بودن که در ظاهر به فروش دوره های آموزشی مختلف با قیمت های بسیار بالا، می پرداختند و در ازای تهیه دوره ها به مشتریان کوین هایی نیز داده می شود که به گفته ی حامیان آن، امکان استخراج ارز دیجیتال با این سکه ها وجود داشت. همچنین ارز دیجیتال اختصاصی این پروژه onecoin بود که تیم توسعه دهنده ادعا می کرد این ارز دیجیتال از یک شبکه اختصاصی به جز بلاک چین و تنگل استفاده می کند و قابلیت استخراج و نقل و انتقال در انواع کیف پول ها را دارد. ارز دیجیتال onecoin و پروژه ی آن چیزی جز یک طرح پانزی هرمی نبود و در سال 2017 بود که بنیان گذاران آن متواری شدند.

دابل وی اتریوم (Double Way Ethereum)

یکی دیگر از طرح های پانزی هرمی، همین پروژه دابل وی اتریوم است. در این پروژه افراد می بایست برای عضویت ابتدا 0.08 ارز دیجیتال اتریوم را به قرارداد هوشمند این پروژه انتقال دهند. در ادامه شما می بایستی برای کسب سود با استفاده یک کد معرف، زیر مجموعه برای خود پیدا کنید. به محض اینکه دو نفر به عنوان زیر مجموعه و با کد معرف شما به سیستم اضافه شوند، طبق قاعده، 0.16 اتریوم جمع می شود که این مقدار به حساب شما واریز میشود.

اما داستان اینجا تمام نمی شود! در واقع شما می بایستی مجدد برای رفتن به سطح کاربری بالاتر و امکان جذب زیر مجموعه های بیشتر، مجدد مبلغ 0.16 اتریوم پرداخت کنید. (در هر مرحله به اعضای دو نفر بیشتر هم، 50 درصد مبالغ افراد جدید به شما واریز می شود.) این روند تا بی نهایت ادامه پیدا میکند و فرد تصور می کند که دارایی خود در حال افزایش است اما در حقیقت این طرح هم یکی طرح پانزی هرمی است که پول را از افراد جدید به افراد قدیمی منتقل می کند. در نهایت نیز مبلغ بسیار زیادی به سر شاخه اصلی این هرم خواهد رسید.

ارز دیجیتال plus token

پروژه Digital Currency Plus Token یکی از دیگر از طرح های پانزی هرمی در ارزهای دیجیتال بود که در سال 2018، ادعا کرد که سود 10 الی 30 درصدی ارائه می دهد. با توجه به تبلیغات گسترده ای که از طریق Chinese WeChat انجام شد، این طرح تا 4 میلیون نفر را به خود جذب کرد. در نهایت توسط مقامات چینی چند نفر از اعضای این پروژه دستگیر شدند و قسمتی از سرمایه به مردم باز گردانده شد. نکته قابل توجه این است که با این وجود، مبلغ تقریبا 2/8 میلیارد دلار از سرمایه مردم در این پروژه، ناپدید شد.

جهت آشنایی با پروژه کلاهبرداری دگ کوین، مقاله مربوطه را مطالعه فرمایید.

توجه داشته باشید که امروزه نیز طرح های پانزی هرمی به طور گسترده در ارزهای دیجیتال وجود دارد که فقط نحوه بیان و تبلیغات آن ها متفاوت است، لذا هر وقت هر پروژه ای قصد داشت به شما سود تضمینی و کلان بدهد و می خواهد که شما عضوی جدیدی به سیستم اضافه کنید، شک کنید و به مواردی که در بخش مشخصه های طرح های پانزی، گفته شد، توجه کنید.

راهکارهای دور شدن از طرح‌های پانزی

مقالات زیادی در رابطه با جلوگیری از کلاهبرداری طرح پانزی توسط سازمان‌های اف بی ای (FBI)، سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی (FINRA)، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) منتشر شده است. این سازمان ها چندین توصیه‌ مهم در این رابطه دارند که در ادامه به بررسی این توصیه ها می پردازیم:

1- افراد باید تحقیقات کاملی در مورد افرادی که معرفی کننده این طرح ها هستند، انجام دهند. طی این تحقیقات باید در رابطه با این که آیا این شخص از طرف سازمان‌هایی مانند سازمان تنظیم مقررات صنعت مالی یا بورس و اوراق بهادار بوده است یا نه به نتیجه رسید. همچنین باید بررسی هایی در زمینه اینکه آیا این شخص برای کار خود مجوزی دارد یا نه، صورت بگیرد.

2- تحقیق در رابطه با خطر و ریسک موجود در این سرمایه‌گذاری 

3- آشنایی کامل با روش، نحوه کسب و کار و جزئیات مربوط به آن از طریق گفت و گو با شخصی که معرف این طرح بوده است.

4- بررسی کامل سابقه و تاریخچه، تجربه، آموزش و مهارت شرکت و همچنین بررسی میزان موفقیت آن.

5- دریافت گزارش سالانه، صورت‌های مالی و حسابرسی شرکت مورد نظر از اشخاص معرف.

6- کمک گرفتن از یک شخص قابل اعتماد مانند وکیل، مشاور مالی یا حسابدار.

7- مطالعه کامل و دقیق اطلاعات کتبی از جمله اسناد سرمایه ‌گذاری و هزینه‌ها، اطلاعات مربوط به شرکت، افسران و سوابق مالی آن‌ها، ارزش بازار و همچنین بازارهای موجود.

8- ثبت هر گونه ضمانت یا مقررات مالی در رابطه با باز پرداخت وجوه به صورت کتبی. باید انجام شود.

9- در رابطه با تحصیلات، تجربیات و همکاری ها با موسسات، باید سوال هایی از افرادی که این سرمایه ‌گذاری را پیشنهاد کرده اند، پرسیده شود.

10- کسب اطلاعات در رابطه با سودها و هزینه های دیگر از طریق سرمایه‌ گذاری و نحوه انجام پرداخت‌ها.

11- رعایت جوانب احتیاط تا حد امکان و همچنین کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با پیشینه و سوابق آن‌ها در سرمایه ‌گذاری‌ها و شرکت‌های درگیر در سرمایه ‌گذاری از طریق جست و جو در اینترنت.