ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) از یک رکورد الکترونیکی یا توکن دیجیتال برای نشان دادن شکل مجازی ارز فیات یک کشور (یا منطقه) خاص استفاده می کند. ارز دیجیتال بانک مرکزی متمرکز است و توسط مقامات پولی کشور صادر و تنظیم می شود. در این مقاله قصد داریم ضمن معرفی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، به بررسی مزیت ها و خطرات و همچنین تفاوت های آن با سایر رمز ارزها می پردازیم.

آشنایی با ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

در طول این سالها، علاقه فزاینده ای به ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین و اتریوم وجود دارد که بر روی فناوری دفتر کل توزیع شده ای به نام شبکه بلاک چین کار می کنند. چنین ارزهای مجازی به دلیل ماهیت غیرمتمرکز و عاری از مقررات، محبوبیت زیادی پیدا کرده اند. برخی از افراد، افزایش محبوبیت آنها را تهدید احتمالی برای سیستم بانکی سنتی می دانند که تحت نظارت و کنترل مقامات نظارتی کشور مانند بانک مرکزی فعالیت می کند.

هیچ شفافیتی در مورد نگهداری پشتوانه مناسب برای پشتیبانی از ارزش گذاری ارزهای رمزنگاری شده وجود ندارد. علاوه بر این، ادامه راه اندازی ارزهای رمزنگاری شده جدید نیز نگرانی هایی در مورد احتمال کلاهبرداری، سرقت و هک ایجاد کرده است. بسیاری از بانک های مرکزی برجسته در سراسر جهان که نمی توانند رشد و تأثیر ارزهای دیجیتال را کنترل کنند، در حال کار روی نسخه های ارزهای دیجیتال خود بوده و یا در حال بررسی آن هستند. این ارزهای رمزنگاری شده تحت عنوان ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) یا به اختصار CBDC نامیده می شوند و توسط مقامات پولی مربوطه یا بانک های مرکزی یک کشور خاص اداره می شوند.

ارز دیجیتال بانک مرکزی که ارز دیجیتال فیات یا پول پایه دیجیتال نیز نامیده می شود، به عنوان نماینده دیجیتال ارز فیات یک کشور عمل می کند و توسط مقدار مناسبی از ذخایر پولی مانند طلا یا ذخایر ارزی پشتیبانی می شود. هر واحد ارز دیجیتال بانک مرکزی به عنوان یک ابزار دیجیتال امن معادل با یک قبض کاغذی عمل می کند و می تواند به عنوان یک روش پرداخت، ذخیره ارزش و یک واحد حساب رسمی مورد استفاده قرار گیرد مانند یک اسکناس مبتنی بر کاغذ که دارای شماره سریال منحصر به فرد است. هر واحد ارز دیجیتال بانک مرکزی نیز برای جلوگیری از تقلید، قابل تشخیص است. از آنجا که CBDC بخشی از عرضه پول کنترل شده توسط بانک مرکزی است، در کنار سایر اشکال پول تنظیم شده مانند سکه، اسکناس، چک و اوراق بهادار کار خواهد کرد. 

ارزهای دیجیتال بانک مرکزی قصد دارند بهترین ها را هم در راحتی و امنیت فرم های دیجیتالی مانند ارزهای دیجیتال و هم در گردش پول تحت کنترل و محافظت شده سیستم بانکی سنتی به ارمغان آورد. بانک مرکزی یا سایر مقامات پولی ذیصلاح کشور نیز تنها مسئول عملیات آن خواهند بود.

تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) با دیگر رمز ارزها

اساس CBDC مبتنی ‌بر دفتر‌ کل توزیع ‌شده می باشد، دقیقا مانند سایر ارزهای دیجیتال اما این دو نوع دارایی دارای اهداف متفاوتی می باشند. از آن جایی که در بیت کوین و بلاک ‌چین‌ های عمومی دیگری از جمله اتریوم، هیچ نهاد مرکزی یا گروهی از نهادها مسئولیت این بلاک‌ چین‌ها را بر عهده ندارند، دولت ها نسبت به آنها چندان رغبتی ندارند. فناوری دفتر کل توزیع‌ شده این امکان را به دولت‌ها می‌دهد که ضمن بهره بردن از مزایای آن، بتوانند برخی جوانب را نیز کنترل کنند. ارز دیجیتال بانک مرکزی با سایر ارزهای دیجیتال تفاوت هایی دارد که در ‌ادامه به بررسی برخی از آنها می پردازیم.

کنترل عرضه

ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز از جمله بیت کوین دارای سقف عرضه معینی می باشند که هیچ نهاد خاصی نمی تواند این ویژگی را تغییر دهد و به طور کامل در پروتکل و ساختار آن نهادینه شده است. در حالی که عرضه ارز دیجیتال ملی توسط بانک مرکزی کنترل می شود. همان‌ طور ‌که بانک‌های مرکزی سیاست‌ گذاری های حذف یا اضافه ‌کردن پول در گردش را بر عهده دارند تا در مواقع بحران، اقتصاد را کنترل کنند، نهادهای مرکزی قدرت و وابسته به دولت‌ها نیز به‌ طور کامل عرضه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی را بر عهده دارند.

نظارت و مدیریت

یک نهاد مرکزی در سیستم ارز دیجیتال مرکزی، انتخاب می‌کند که در مدیریت دفتر ‌کل توزیع‌ شده، کدام سازمان‌های مالی اجازه مشارکت دارند. این روش متفاوت از رویکرد بلاک‌ چین‌ هایی مانند بیت کوین می باشد که امکان اجرای بدون اجازه شبکه را به هر کاربر می دهد.

هزینه کمتر و کارایی بیشتر

مدافعان این نوع دارایی ادعا می‌کنند که ارز دیجیتال بانک مرکزی به ‌دلیل زیرساخت ویژه، می‌توانند پول را با هزینه کمتری انتقال دهند. ایده اصلی این است که CBDC قادر به اتصال نهادهای مالی بیشتری می باشد تا جابجایی پول از طریق رفع از هم‌ گسیختگی‌ ها و موانع فعلی سیستم‌ های مالی، روان‌تر شود.

پیگیری پرداخت‌ها

دفتر کل توزیع ‌شده می تواند از تمام تراکنش‌ ها سابقه‌ای کامل ارائه دهد. دولت‌هایی مانند چین که معروف به داشتن دستگاه‌های نظارتی گسترده‌ می باشند، قصد دارند برای نظارت بیشتر بر شهروندان خود، به ‌طور بالقوه از این اطلاعات مالی استفاده کنند. البته دولت‌های مختلف رویکرد و سیاست‌های متفاوتی را در این زمینه دارند.

شباهت های ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با استیبل کوین ها

در عمل ارزهای دیجیتال بانک مرکزی و استیبل کوین ها با یکدیگر شباهت زیادی دارند زیرا هر دو رمزارز شکل دیجیتالی از پول فیات کشور هستند. استیبل کوین های بازار کریپتوکارنسی را معمولا نهادها و سازمان های خصوصی صادر کرده و میتوان آن ها را با دارایی های دیگر معاوضه کرد اما پول واقعی محسوب نمی شوند. در مقابل ارزهای دیجیتال بانک مرکزی، پول فیات کشوری که آنها را صادر می کند به شمار می آیند.

چرا به ارز دیجیتال بانک مرکزی نیاز داریم؟

انگیزه های اصلی عبارتند از چالشی که ارزهای رمزنگاری شده به ارزهای ملی ارائه می دهند و عدم اطمینان در مورد ثبات آینده ارز در جهان، به طور کلی سبب شده است دلار آمریکا موقعیت انحصاری خود را به عنوان ارز مرجع دیگر ارزها و تجارت بین المللی از دست دهد.

همچنین توضیحات عمومی معمولا بیشتر محافظت می شود. نظارت متمرکز بر حرکت ارز می تواند به بسیاری از فرارهای مالیاتی و کلاهبرداری پایان دهد. سرقت ارزهای دیجیتالی قابل تشخیص نیز دشوار است و ارزی که بتواند بدون مرتب سازی بانک ها و تسویه خانه ها حرکت کند، هزینه های بسیار کمتری را شامل می شود به ویژه برای شرکت هایی که روزانه هزاران تراکنش انجام می دهند. برخی کشورها نیز آن را ابزاری برای تزریق سرمایه به مناطق اجتماعی یا جغرافیایی خاص می دانند. علاوه بر این، مزایای دیگر این رمز ارزها عبارتند از:

• بهر‌ه ‌وری تکنولوژیکی
• در‌ دسترس‌ بودن خدمات مالی برای همگان
• جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی
• وصول مالیات
• مبارزه با جرایم
• حفاظت از پول به‌ عنوان دارایی عمومی
• امنیت سیستم‌ های پرداخت
• حفاظت از درآمد 
• رقابت بانکی
• انتقال سیاست پولی
• امنیت مالی

ارز دیجیتال مرکزی خُرد

ارز دیجیتال خُرد‌ متمرکز بر روند پرداخت بین افراد مختلف و کسب‌ و کارهای کوچک می باشد. عرضه CBDC خُرد‌ با هدف انجام تراکنش‌های متعدد اما با ارزش کمتر صورت می گیرد و از ابزارهای مختلف پرداخت به ‌شکلی منعطف استفاده می‌کند. حتی در صورتی که روش متداول پرداخت، همچنان پول نقد باشد، پرداخت‌های خُرد باز هم می توانند جای خود را در انتقال‌ وجه آنلاین و کارت‌های بانکی پیدا ‌کنند. در سرتاسر جهان، سازمان ‌دهی سیستم‌ های پرداخت خُرد الکترونیکی که شامل سه فرآیند مختلف تراکنش و انتقال بانکی و تسویه می باشد، با یکدیگر شباهت‌های زیادی دارند. در طراحی ارزهای دیجیتال ملی خُرد، این سه فرآیند اصلی در نظر گرفته می‌شوند.

عرضه این نوع دارایی دیجیتال بانک مرکزی به‌ دو صورت حساب‌ های سپرده بانک مرکزی و توکن‌ های دیجیتالی انجام می شود. نوع اول را می‌توان با هدف افتتاح حساب‌های سپرده و دریافت سود از این حساب‌ها استفاده کرد و نوع دوم را می‌توان برای سکه‌ها و اسکناس‌ها به عنوان جایگزینی الکترونیکی در نظر گرفت. تفاوت اصلی آنها در لزوم انجام فرآیند KYC (شناخت مشتری) برای حساب‌های سپرده ارز دیجیتال بانک مرکزی و یا شیوه احراز هویت کاربران و بررسی جزئیات تاریخچه تراکنش‌های آن‌ها می باشد. در سه مدل مختلف، ارز دیجیتال ملی خُرد در ‌اختیار کاربران قرار می‌گیرد:

غیر مستقیم: عرضه این دارایی از ‌طریق مؤسسه‌های مالی‌ صورت می گیرد که عهده دار مسئولیت ثبت و ارتباط با افراد و مشاغل می باشند.

مستقیم: این نوع دارایی مربوط به حساب‌های بانکی می باشد. مسئول ثبت و مدیریت سرویس‌های مالی این نوع CBDC، بانک مرکزی است. بنابراین، به وجود واسطه نیازی نیست. با تلاش کاربران و واسطه‌های مالی، این نوع دارایی دیجیتال بانک مرکزی توسعه می یابد. 

ترکیبی: ارز دیجیتال ملی خُرد ترکیبی اقدام به ترکیب برخی از ویژگی‌های دو نوع مستقیم و غیرمستقیم ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌کند تا سود شرکت‌ها و افراد افزایش یابد. این نوع دارایی به کاربران کمک می‌کند تا دسترسی کاملی به به بانک مرکزی آن هم بدون نیاز به نهادهای شخص ثالث داشته باشند. همچنین به واسطه‌ها اجازه مشارکت نیز می دهد.

ارز دیجیتال مرکزی کلان

در طبقه ‌بندی ارزهای دیجیتال ملی، مدل گسترده‌تری نیز وجود دارد که به آن نوع کلان گفته می شود. این نوع دارایی به تسهیل پرداخت‌های عمده داخلی و خارجی می پردازد و با هدف افزایش کارایی فرآیند تسویه ‌حساب‌ها و بهبود مدیریت ریسک ایجاد شده است. ارز دیجیتال ملی کلان کارآمدی بسیاری در نقل ‌و انتقالات اوراق بهادار دارد. این نوع دارایی به دو نوع بین‌ المللی و داخلی تقسیم می‌شود.

ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداخت‌های داخلی

این نوع دارایی به کاربران بزرگ‌تر مانند نهادها برای انجام تراکنش‌هایی در مدت‌ زمانی کوتاه‌تر و با ارزش بیشتر کمک می کند. برای تراکنش‌های عمده‌ مانند انتقالات بین بانکی، ارز دیجیتال ملی کلان داخلی کاربرد دارد که به ‌‌طور سیستماتیک اهمیت دارند.

ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداخت‌های بین‌المللی

 این نوع دارایی می‌تواند در روند پرداخت‌های بین المللی پیشرفت چشمگیری ایجاد و برای پرداخت‌های منطقه‌ای یا جهانی نیز شیوه‌های مختلفی را ارائه کند، زیرا در ‌حال‌ حاضر پرداخت‌های بین‌ المللی در مناطق جغرافیایی مختلف از‌ طریق چندین واسطه متعدد انجام می‌شوند.

مزیت‌های ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

مزایای متعددی توسط ارز دیجیتال ملی ارائه می شود که این مزایا در فناوری‌های پرداخت دیگر مانند استیبل کوین‌ها وجود ندارد. ارز دیجیتال ملی با خطرهای مربوط به نقدینگی یا اعتبار تهدید نمی شود و برای پشتیبانی از این دارایی، به بیمه سپرده‌ گذاری نیازی نیست. همچنین ارز دیجیتال بانک مرکزی راحت ‌تر در اختیار نهادهای دولتی، کسب ‌و کارها و مصرف ‌کنندگان قرار می‌گیرد و همچنین امکان ارائه سود و جمع‌ آوری مالیات به کاربران وجود دارد. همان طور که گفته شد ارز دیجیتال بانک مرکزی مزایای متعددی دارد که در ‌ادامه به بررسی برخی از آنها می پردازیم.

تشویق و تسهیل نوآوری

 CBDC می‌تواند برای نوآوری‌های مربوط به سیستم‌های پرداخت، صحنه را کاملا مهیا کند و با هدف برآورده ‌کردن تقاضاهای فعلی و آتی سرویس‌های پرداخت به عنوان یک زمینه‌ برای ارائه راه‌ حل‌های بخش خصوصی باشد. همچنین، CBDC امکان ایجاد سرویس‌ های مالی و مدل‌های توزیع جدید را به بازیکنان کوچک‌تر می‌دهد. در انواع پول‌های رایج، قابلیت برنامه ‌ریزی وجود ندارد، بنابراین CBDC می‌تواند برای انجام پرداخت‌های اندک اما با حجم زیاد و متعدد، به عنوان یک گزینه‌ کم ‌هزینه باشد.

پرداخت‌های بین‌المللی

 CBDC سیستم پرداخت بین‌المللی را بهبود می بخشد. این سیستم در‌ حال‌ حاضر اغلب کُند و گران می باشد. همچنین در بسیاری از مواقع برای ایجاد زیرساخت و استانداردهای مناسب این پرداخت‌ها، به همکاری بین ‌المللی نیاز است. در صورتی که برای پرداخت‌های بین‌ المللی از ارزهای دیجیتال ملی استفاده شود، تراکنش‌ها به‌ صورت قانونی و ارزان ‌تر صورت می گیرد.

فراگیری مالی 

ارز دیجیتال بانک مرکزی باعث کاهش موانع فراگیری مالی (Financial Inclusion) می شود. منظور از فراگیری مالی، برابری فرصت‌ها و دسترس ‌پذیری برای دریافت خدمات مالی می باشد. CBDC از طریق کاهش هزینه‌های تراکنش، برای افراد بیشتری امکان برخورداری از سرویس‌های مالی را مهیا می کند.

گسترش دسترسی عمومی به پول امن بانک مرکزی

 اگر چه در بسیاری کشورهای جهان ارز فیزیکی (نقد) همچنان به عنوان ابزار پرداخت مهمی محسوب می شود اما میزان استفاده از آن رو ‌به ‌کاهش است. ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند برای پول نقد جایگزین دیجیتالی مناسبی باشد؛ زیرا ریسک اعتبار و نقدینگی پول نقد را ندارد.

خطرهای بالقوه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

ارز دیجیتال ملی در کنار مزیت‌های بالقوه ای که دارد، خطراتی را نیز به‌ دنبال دارد. در ادامه برخی مشکلات و ریسک‌هایی که ممکن است با ورود رسمی ارز دیجیتال ملی به اقتصاد رخ دهد، بررسی خواهیم کرد.

تغییرات در ساختار فعلی بازار 

ارز دیجیتال بانک مرکزی قادر به تغییر اساسی ساختار سیستم مالی کشورها می باشد. با افزایش استفاده کسب ‌و کارها و افراد از ارز دیجیتال ملی، احتمال کوچک تر شدن شبکه کاربران بانک‌های تجاری وجود دارد. حجم سپرده‌های بانکی به دلیل حذف واسطه‌های مالی می‌تواند کاهش یابد و باعث از بین رفتن منبع تأمین مالی با ثبات این بانک‌ها برای اعطای وام می شود. در نتیجه نرخ بهره وام‌ها افزایش و اعتبار آن‌ها کاهش می یابد که در طولانی‌ مدت باعث افزایش هزینه دولت‌ها و کسب ‌و کارها می شود.

کاهش تسهیلات بانکی

با عرضه CBDC، بانک‌ها تبدیل به رقبای مستقیم ارائه‌ دهندگان خدمات پرداخت می‌شوند و باعث از دست رفتن بخشی از درآمد آنها می شود. کاهش سپرده‌های بانکی و جذب سرمایه به ‌سمت ارزهای دیجیتال ملی، باعث اختلال وام‌های بانکی و ارائه تسهیلات می‌شود و در نهایت نیز باعث ایجاد مشکل در رشد اقتصادی می شود.

ورشکستگی بانک‌ها 

ممکن است ارزهای دیجیتال ملی باعث شوند که در مواقع بحران مالی تمایل افراد به برداشت سرمایه از بانک‌ها افزایش یابد. این مسئله می‌تواند باعث احتمال ورشکستگی بانک‌ها در ابعاد سیستماتیک و کلان شود. 

محدودیت جغرافیایی

پذیرش اغلب ارزهای دیجیتال ملی فقط در منطقه‌ای خاص یا کشور عرضه‌ کننده پذیرفته می‌شوند، در نتیجه باعث ایجاد موانع در تبادل‌های بین‌المللی می شود.

نوسان‌های قیمت

 ساختار ارزهای دیجیتال ملی مانند ارزهای دیجیتال عمومی می باشد و با توجه به این که با ارزهای فیات رابطه مستقیمی ندارند، ممکن است با نوسان‌های قیمتی مانند سایر همتایان دیجیتالی خود، روبرو شوند.

ریسک ها در ارتباط با ارز دیجیتال بانک مرکزی 

نگرانی در ارتباط با معرفی ارز دیجیتال بانک مرکزی ممکن است باعث تضعیف جایگاه تامین سرمایه بانک ها شود. با وجود این، بانک دولت انگلیس به این نتیجه رسیده است در صورت معرفی CBDC بتواند تعدادی از قوانین پایه ای را تعیین کند. CBDC ها متمرکز هستند و صادر کننده این ارزها که بانک ها هستند، می توانند با فشردن تنها یک دکمه، پول را از حساب یک شخص کم یا زیاد کنند و این دقیقا در مقابل خاصیت غیرمتمرکز بودن رمز ارزهای دیگر است.

نمونه هایی از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی

تا به امروز، هیچ کشوری به طور رسمی ارز دیجیتال مورد حمایت بانک مرکزی را راه اندازی نکرده است. با این حال، بسیاری از بانک های مرکزی برنامه های آزمایشی و پروژه های تحقیقاتی را با هدف تعیین قابلیت استفاده از CBDC راه اندازی کرده اند. به عنوان مثال، جروم اچ پاول، رئیس هیئت مدیره فدرال رزرو، در 20 می 2021 اعلام کرد که فدرال رزرو ایالات متحده قصد دارد در تابستان 2021 مقاله ای را منتشر کند که پیامدهای صدور ارز دیجیتال بانک مرکزی ایالات متحده را بررسی کرده تا تحقیقات انجام شده را تکمیل کند.

بانک انگلستان پیشگام طرح ارز دیجیتال بانک مرکزی بود. به دنبال آن، بانکهای مرکزی سایر کشورها مانند بانک خلق کشور چین، بانک کانادا و بانکهای مرکزی اروگوئه، تایلند، ونزوئلا، سوئد، سنگاپور و ... در حال بررسی امکان معرفی ارز دیجیتال صادر شده توسط بانک مرکزی خود هستند.

روسیه در حال ایجاد "روبل رمزنگاری شده" است که توسط ولادیمیر پوتین در سال 2017 اعلام شد. گمانه زنی می شود که یکی از دلایل اصلی علاقه پوتین به بلاک چین رمزنگاری معاملات است و بنابراین ارسال پول به صورت محرمانه بدون نگرانی از تحریم های اعمال شده توسط جامعه بین المللی توسط کشور آسان تر است.

این نظریه پس از آنکه فایننشال تایمز در ژانویه 2018 گزارش داد که یکی از مشاوران اقتصادی پوتین، سرگئی گلازیف، در جلسه دولت گفت که "این ابزار (یعنی روبل دیجیتال) برای فعالیتهای حساس از طرف دولت بسیار مناسب است و ما می توانیم با همتایان خود در سراسر جهان بدون توجه به تحریم ها تسویه حساب کنیم." خود گلازیف تحت تحریم های رییس جمهور اوباما قرار گرفت که مانع از تجارت یا سفر به آمریکا در سال 2014 شد. 

ادعا می شود که ونزوئلا از سال 2017 در حال کار بر روی ارز دیجیتال بانک مرکزی خود به نام "پترو" است که با ذخایر فیزیکی نفت خام حمایت می شود. دولت ونزوئلا همچنین "پترو گولد" را در سال 2018 اعلام کرد که ظاهرا به ارزش نفت، طلا و سایر فلزات گرانبها وابسته است. 

جمع بندی

در این مقاله با موضوع ارزهای دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC آشنا شدیم و دانستیم که بسیاری از دولت ها در حال توسعه و معرفی ارز دیجیتال بانک مرکزی خود هستند. با این حال چالش های متعددی در این راه وجود دارد و هر یک از آنها قبل از راه اندازی CBDC نیاز به بررسی دقیق دارد.

شهروندان می توانند پول های زیادی را به طور همزمان از بانک ها بیرون آورند و CBDC خریداری کنند و این امر باعث ایجاد مشکل در بانک ها می شود. همچنین متمرکز ساختن سیستمی که به صورت خصوصی طراحی شده است ممکن است با واکنش کاربران مواجه شود و خطرات امنیت سایبری را ایجاد کند. فرآیندهای نظارتی برای مقابله با اشکال جدید پول به روز نمی شود و قبل از اتخاذ این فناوری، باید قوی تر شوند.