تعریف نهاد مالی و معرفی انواع نهادهای مالی

به طور کلی منظور از نهاد مالی، در واقع نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار است. این نهادها مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس گرفته اند و به عنوان واسطه های مالی بین افراد و سازمان ها فعالیت می کنند. به زبان ساده، نهاد مالی نقش واسطه ای یا نظارتی در بازار اوراق بهادار را دارد.

نهادهای مالی را به صورت کلی میتوانیم به دو دسته زیر، تقسیم کنیم:

• نهادهای مالی بازار سرمایه
• نهادهای مالی بازار پول

نهادهای مالی بازار سرمایه

به زبان ساده، هر بازاری که داد و ستد (یا تجارتی) در آن صورت بگیرد، بازار مالی نام دارد. عموما وقتی از بازار سرمایه استفاده میکنیم، منظور ما بورس اوراق بهادار است که یکی از زیر مجموعه های بازارهای مالی است. بازار سرمایه، بازار مالی بلند مدتی محسوب میشود.

نهاد مالی در بازارهای سرمایه شامل موارد زیر است: 

• نهادهای خود تنظیم گر
• واسطه های بازار
• سایر فعالین بازار سرمایه

که در ادامه هر کدام از این نهادها را بررسی می کنیم.

نهادهای خود تنظیم گر

نهادهای اصلی زیر مجموعه این دسته، شامل بورس کالا، بورس اوراق بهادار و بورس انرژی است. این نهادها وظایف نظارتی بر بازار سرمایه دارند. در واقع براساس یکسری قوانین، نهادهای خود تنظیم گر موظف هستند که بر عملکرد بازار سرمایه نظارت کنند.

بورس اوراق بهادار

وظیفه اصلی این نهاد، ایجاد یک بستر مناسب و شفاف برای معامله سهام و دیگر اوراق بهادار (مثل اوراق مشارکت، قرضه و...) است. به علاوه، این نهاد وظیفه پذیرش شرکت ها در بورس و دیگر نهادهای مالی (مثل شرکت صندوق های سرمایه گذاری، کارگزاری ها و...) را دارد.

این نهاد باید یک سیستم مناسب برای خرید و فروش انواع اوراق بهادار، تسویه و پایاپای، انتشار اطلاعیه ها و نظارت بر بازار داشته باشد.

بورس کالا

بورس کالا برای تجارت انواع کالا ساخته شده که از چند بخش تشکیل شده است. به هر بخش از بورس کالا، رینگ میگوییم. رینگ های اصلی بورس کالا شامل رینگ کشاورزی، صنعتی و پتروشیمی است. در این بورس معاملات کالاها به شکل نقدی یا آتی صورت می گیرد.

بورس کالا یکی از مراکز اصلی تجارت در هر کشوری است. تقریبا هر کشور برای خود بورس کالا دارد؛ به عنوان مثال بورس شانگهای چین یا مونترال کانادا و... بورس کالا مرجع قیمت گذاری کالاهای اساسی است. البته باید توجه داشته باشیم که قیمت گذاری کالا فقط از این راه اتفاق نمی افتد. یعنی اینکه بسته به این که درباره چه کالایی صحبت می کنیم، مرجع قیمت گذاری آن هم فرق می کند. مثلا، مرجع قیمت گذاری سرب، نرخ بورس لندن است اما مرجع محصولات صنایع کشاورزی، عموما بورس کالا میباشد.

بورس کالا مناسبات خاص خود را دارد. به عنوان مثال یک پالایشگاه محصول تولیدی خود را در این بازار به یک پتروشیمی می فروشد و یا موارد دیگر.

ورود به بازار کالا، ملاحظات و شرایط خاصی دارد که در صورت علاقه پیشنهاد می شود تا مقاله ی راهنمای خرید از بورس کالا را مطالعه نمایید.

سپرده گذاری مرکزی و نهادهای سپرده گذاری و نگهداری دیگر:

همانطور که می دانید، درحال حاضر بیشتر اوراق بهادار در بورس معامله می شود. یعنی اگر شما مالک بخشی از سهام یک شرکت باشید، این سهام به صورت فیزیکی و برگه های چاپی در دست شما نیست. این گروه از نهادهای مالی وظیفه نگهداری از دارایی های شما و ثبت خرید و فروش و تغییر نام سهام را دارند. یعنی وقتی شما 1000 عدد سهم از یک شرکت را در اختیار دارید، در این نهاد مالی نام شما به عنوان مالک این سهام نوشته شده است. بعد از اینکه این سهام را فروختید، نام مالک این تعداد سهام در این نهاد عوض می شود و عملیات انتقال بین پرتفوی ها انجام می شود.

واسطه های بازار

این نهادها، نقش واسطه ای و اجرایی و عملیاتی را بر عهده دارند. مسئولیت های مثل عرضه های اولیه، مدیریت خرید و فروش اوراق بهادار، تنظیم عرضه و تقاضا و... برعهده این نهادها است. این دسته شامل موارد زیر می شود:

• کارگزاران
• معامله گران
• مشاوران سرمایه گذاری
• بازارگردان
• شرکتهای سرمایه گذاری
• شرکت های مدیریت سبد سرمایه گذاری (سبد گردانی)

کارگزاران

نهادی است که نقش واسطه بین خریداران و فروشندگان سهام را ایفا می کند. یعنی کارگزار شما با فشردن دکمه خرید سهام یک شرکت با قیمت مشخصی، شما را به یک فروشنده همان سهم با همان قیمت شما، مرتبط می کند تا این داد و ستد انجام شود. کارمزدی که برای هر معامله گرفته می شود، درآمد این نهاد را تشکیل میدهد.

معامله گران

تعریف سازمان بورس، معامله گران اوراق بهادار را خریداری می کنند و پس از مدتی به عده ای دیگر می فروشند. تفاوت قیمت خرید و فروش این اوراق، درآمد آنها را تشکیل میدهد.

مشاور سرمایه گذاری

این شرکت ها، به اشخاص یا شرکت های دیگر خدمات مشاوره ارائه می دهند.

بازار گردان

این نهاد وظیفه متعادل نگه داشتن بازار را برعهده دارد. بازارگردان سهام یک شرکت وظیفه دارد نقدشوندگی را در یک سهام تامین کند. مثلا از قفل شدن سهم در صف خرید یا فروش جلوگیری کند تا نقدشوندگی سهام شرکت تا حد ممکن زیاد باشد.

شرکت های سرمایه گذاری

انواع مختلفی از شرکت سرمایه گذاری وجود دارد، اما به طور کلی همه این شرکت ها، در سهام دیگر شرکت ها سرمایه گذاری می کنند. درآمد این شرکت ها از خرید و فروش سهام و همچنین سود تقسیمی شرکتهایی است که سهام آن را در اختیار دارند.

شرکت های سبد گردانی

این شرکت ها با جمع آوری سرمایه مردم، اقدام به سرمایه گذاری و ایجاد پرتفوی برای آنها می کنند. سبد گردان ها باید از سازمان بورس اوراق بهادار، مجوز رسمی داشته باشند.

سایر فعالان بازار سرمایه

این بخش شامل موارد زیر است:

• موسسه رتبه بندی خطر و اعتبار
• پردازشگران حرفه ای اطلاعات یا فروشندگان حرفه ای اطلاعات

موسسه رتبه بندی خطر و اعتبار

وظیفه اصلی این نهاد، امتیاز دهی و رتبه بندی اوراق شرکت ها با استفاده از انواع ریسک( ریسک عدم بازپرداخت و..) است.

پردازشگران حرفه‌ای اطلاعات یا فروشندگان حرفه‌ای اطلاعات

فعالیت اصلی این نهادها، جمع آوری و پردازش اطلاعات برای استفاده فعالین بازار و کمک به تحلیل آنها است.

نهادهای بازار پول

مهمترین نهادهای این گروه شامل موارد زیر است:

• بانک مرکزی کشور ها
• بانک های تجاری و موسسات اعتباری غیر بانکی
• شرکت های تامین سرمایه
• صندوق های بازنشستگی

بانک مرکزی هر کشور، وظیفه بانکداری، کارگزاری دولت، بانکداری و نظارت بر بانک های تجاری (مثل بانک های ملت، صادرات، تجارت و...)، کنترل و تنظیم عرضه پول، چاپ پول و... را بر عهده دارند. در مورد شرکت های تامین سرمایه نیز، وظیفه اصلی این شرکت ها، تامین سرمایه شرکت ها، عرضه های عمومی و خصوصی، تعهد پذیره نویسی و... می باشد.

نتیجه گیری

در این مقاله با انواع نهاد مالی آشنا شدیم. نهادهای مالی را به طور کلی می توانیم در دو دسته ی نهادهای مالی بازار پول و بازار سرمایه تقسیم کنیم. نهادهای خود تنظیم گر، واسطه های بازار و سایر فعالین بازار سرمایه از زیرمجموعه های نهاد مالی بازار سرمایه و بانک های مرکزی و تجاری و شرکت های تامین سرمایه نیز در دسته ی نهادهای مالی وابسته به بازار پول قرار دارند که در مورد هر یک توضیحاتی در این مطلب داده شد.