منظور ما از نهاد مالی، نهاد های مالی فعال در بازار اوراق بهادار است. این نهاد ها مجوز فعالیت خود را از سازمان بورس گرفته اند و به عنوان واسطه های مالی بین افراد و سازمان ها فعالیت میکنند. به زبان ساده، نهاد مالی نقش واسطه ای یا نظارتی در بازار اوراق بهادار را دارند.
نهادهای مالی را به صورت کلی میتوانیم به دو دسته زیر، تقسیم کنیم:
- نهادهای بازار سرمایه
- نهادهای بازار پول
نهادهای بازار سرمایه
به زبان ساده، هر بازاری که داد و ستد (یا تجارتی) در آن صورت بگیرد را بازار مالی نام دارد. عموما وقتی از بازار سرمایه استفاده میکنیم منظور ما بورس اوراق بهادار است که یکی از زیر مجموعه های بازارهای مالی است. بازار سرمایه، بازار مالی بلند مدتی محسوب میشود.
نهادهای مالی بازارهای سرمایه شامل موارد زیر است:
- نهادهای خود تنظیم گر
- واسطه های بازار
- سایر فعالین بازار سرمایه
که در ادامه هر کدام از این نهاد ها را بررسی میکنیم.
نهادهای خود تنظیم گر
نهادهای اصلی زیر مجموعه این دسته، شامل بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بورس انرژی است. این نهادها وظایف نظارتی بر بازار سرمایه دارند. در واقع بر اساس یکسری قوانین، نهادهای خود تنظیم گر موظف هستند که بر عملکرد بازار سرمایه نظارت کنند.
بورس اوراق بهادار
وظیفه اصلی این نهاد، ایجاد یک بستر مناسب و شفاف برای معامله سهام و دیگر اوراق بهادار (مثل اوراق مشارکت، قرضه و...) است. به علاوه، این نهاد وظیفه پذیرش شرکت ها در بورس و دیگر نهادهای مالی (مثل شرکت صندوق های سرمایه گذاری، کارگزاری ها و...) را دارد.
این نهاد باید یک سیستم مناسب برای خرید و فروش انواع اوراق بهادار، تسویه و پایاپای، انتشار اطلاعیه ها و نظارت بر بازار داشته باشد.
بورس کالا
بورس کالا برای تجارت انواع کالا ساخته شده است که از چند بخش تشکیل شده است. به هر بخش از بورس کالا، رینگ میگوییم. رینگ های اصلی بورس کالا: رینگ کشاورزی، صنعتی و پتروشیمی است. در این بورس معاملات کالاها به شکل نقدی یا آتی صورت میگیرد.
بورس کالا یکی از مراکز اصلی تجارت در هر کشوری است. تقریبا هر کشور برای خودش بورس کالا دارد، به عنوان مثال بورس شانگهای چین یا مونترال کانادا و... بورس کالا مرجع قیمت گذاری کالاهای اساسی است. البته باید توجه داشته باشیم که قیمت گذاری کالا فقط از این راه اتفاق نمی افتد. یعنی اینکه بسته به این که درباره چه کالایی صحبت میکنیم، مرجع قیمت گذاری آن هم فرق میکند. مثلا، مرجع قیمت گذاری سرب نرخ بورس لندن است اما مرجع محصولات صنایع کشاورزی، عموما بورس کالا میباشد.
بورس کالا مناسبات خاص خودش را دارد. مثلا یک پالایشگاه محصول تولیدی خود را در این بازار به یک پتروشیمی میفروشد. ورود به بازار کالا، ملاحظات و شرایط خاصی دارد.
سپرده گذاری مرکزی و نهادهای سپرده گذاری و نگهداری دیگر:
همانطور که میدانید، درحال حاضر بیشتر اوراق بهادار در بورس معامله میشود. یعنی اگر شما مالک بخشی از سهام یک شرکت باشید، این سهام به صورت فیزیکی و برگه های چاپی در دست شما نیست. این گروه از نهادهای مالی وظیفه نگهداری از دارایی های شما و ثبت خرید و فروش و تغییر نام سهام را دارند. یعنی وقتی شما 1000 عدد سهم از یک شرکت را در اختیار دارید، در این نهاد نام به شما به عنوان مالک این سهام نوشته شده است. بعد از اینکه این سهام را فروختید، نام مالک این تعداد سهام در این نهاد عوض میشود و عملیات انتقال بین پرتفوی ها انجام میشود.
واسطه های بازار
این نهادها، نقش واسطه ای و اجرایی و عملیاتی را بر عهده دارند. مسئولیت های مثل عرضه های اولیه، مدیریت خرید و فروش اوراق بهادار، تنظیم عرضه و تقاضا و... برعهده این نهادها است. این دسته شامل نهادهای زیر میشود:
- کارگزاران
- معامله گران
- مشاوران سرمایه گذاری
- بازارگردان
- شرکتهای سرمایه گذاری
- شرکت های مدیریت سبد سرمایه گذاری (سبد گردانی)
کارگزاران
نهادی است که نقش واسطه بین خریداران و فروشندگان سهام را ایفا میکند. یعنی کارگزار شما با فشردن دکمه خرید سهام یک شرکت با قیمت مشخصی، شما را به یک فروشنده همان سهم با همان قیمت شما، مرتبط میکند تا این داد و ستد انجام شود. کارمزدی که برای هر معامله گرفته میشود، درآمد این نهاد را تشکیل میدهد.
معامله گران
براساس تعریف سازمان بورس، معامله گران اوراق بهادار را خریداری میکنند و به مشتریان میفروشند. تفاوت قیمت خرید و فروش این اوراق، درآمد این نهاد را تشکیل میدهد.
مشاور سرمایه گذاری: این شرکت ها، به اشخاص یا شرکت های دیگر مشاوره میدهند.
بازار گردان
این نهاد وظیفه متعادل نگه داشتن بازار را برعهده دارد. بازارگردان سهام یک شرکت وظیفه دارد نقدشوندگی را در یک سهام تامین کند. مثلا از قفل شدن سهم در صف خرید یا فروش جلوگیری کند تا نقدشوندگی سهام شرکت تا حد ممکن زیاد باشد.
شرکت های سرمایه گذاری
انواع مختلفی از شرکت سرمایه گذاری وجود دارد، اما به طور کلی همه این شرکت ها، در سهام دیگر شرکت ها سرمایه گذاری میکنند. درآمد این شرکت ها از خرید و فروش سهام و همچنین سود تقسیمی شرکتهایی است که سهام آن را در اختیار دارند.
شرکت های سبد گردانی
این شرکت ها با جمع آوری سرمایه مردم، اقدام به سرمایه گذاری و ایجاد پرتفو برای آنها میکنند. سبد گردان ها باید از سازمان بورس اوراق بهادار، مجوز رسمی داشته باشند.
سایر فعالان بازار سرمایه
این بخش شامل موارد زیر است:
- موسسه رتبه بندی خطر و اعتبار
- پردازشگران حرفه ای اطلاعات یا فروشندگان حرفه ای اطلاعات
موسسه رتبه بندی خطر و اعتبار
وظیفه اصلی این نهاد، امتیاز دهی و رتبه بندی اوراق شرکت ها با استفاده از انواع ریسک( ریسک عدم بازپرداخت و..) است.
پردازشگران حرفه‌ای اطلاعات یا فروشندگان حرفه‌ای اطلاعات: فعالیت اصلی این نهادها، جمع آوری و پردازش اطلاعات برای استفاده فعالین بازار و کمک به تحلیل آنها است.
نهادهای بازار پول
مهمترین نهادهای این گروه شامل موارد زیر است:
- بانک مرکزی کشور ها
- بانک های تجاری و موسسات اعتباری غیر بانکی
- شرکت های تامین سرمایه
- صندوق های بازنشستگی
بانک مرکزی هر کشور، وظیفه بانکداری، کارگذاری دولت، بانکداری و نظارت بر بانک های تجاری (مثل بانک های ملت، صادرات، تجارت و...)، کنترل و تنظیم عرضه پول، چاپ پول و... را بر عهده دارد.
شرکت های تامین سرمایه: وظیفه این شرکت ها، تامین سرمایه شرکت ها، عرضه های عمومی و خصوصی، تعهد پذیره نویسی و.. است.
نتیجه گیری
به صورت کلی میتوانیم نهادهای مالی در دسته بندی زیر خلاصه کنیم:
